|
Parafarmatsevtik preparatlar - bu organlar va tizimlarning funktsional faoliyatining fiziologik chegaralarida profilaktika, yordamchi terapiya va qo’llab-quvvatlash uchun ishlatiladigan biologik faol oziq-ovqat qo’shimchalari.
Genetik modifikatsiyalangan organizm (GMO) - gen injeneriyasi usullari yordamida genotipi sun’iy ravishda o’zgartirilgan organizm. Ushbu ta’rif o’simliklar, hayvonlar va mikroorganizmlarga nisbatan qo’llanilishi mumkin. Jahon sog’liqni saqlash tashkiloti torroq ta’rifni beradi, unga ko’ra genetik jihatdan o’zgartirilgan organizmlar genetik materiali (DNK) o’zgargan organizmlar bo’lib, ko’payish yoki tabiiy rekombinatsiya natijasida tabiatda bunday o’zgarishlar bo’lishi mumkin emas [1].
Genetik modifikatsiyalangan oziq-ovqat manbalari (GMO) - bu genetik jihatdan o’zgartirilgan organizmlardan olingan tabiiy yoki qayta ishlangan shaklda odamlar tomonidan ishlatiladigan oziq-ovqat mahsulotlari (komponentlar).
Iste’molning ruxsat etilgan yuqori darajasi - bu umumiy aholidan 18 yoshdan oshgan deyarli barcha odamlarda sog’liq ko’rsatkichlariga salbiy ta’sir ko’rsatish xavfini tug’dirmaydigan oziq-ovqat va biologik faol moddalarni kunlik iste’mol qilishning eng yuqori darajasi.
Oziq moddalarni iste’mol qilishning tavsiya etilgan qiymati (normasi) - yoshi va jinsini hisobga olgan holda sog’lom shaxslarning muayyan guruhlari ehtiyojlarini qondirish uchun etarli bo’lgan kunlik ozuqaviy moddalarni iste’mol qilish darajasidir.
OZIQ-OVQAT MAHSULOTLARINING KIMYOVIY TARKIBI. QISHLOQ XO`JALIK OZQIQAT MAHSULOTLARINI QABUL QILISh VA SAQLASH UCHUN TALABLAR.
Reja:
Qishloq xo’jaligi oziq-ovqat mahsulotlarining kimyoviy tarkibi
Oziq-ovqatlarni saqlash
Qishloq xo’jaligi va oziq-ovqat mahsulotlarini qabul qilish va saqlashga qo’yiladigan talablar.
Texnologik qayta ishlash jarayonida oziq-ovqat xom ashyosining asosiy moddalari xossalarining o’zgarishi
Oziq-ovqat mahsulotlari tarkibiga kiradigan moddalar organik, noorganiklarga bo’linadi. Noorganik moddalarga suv va minerallar, organik - oqsillar, yog’lar, uglevodlar, kislotalar, vitaminlar, fermentlar, ko’nchilik, bo’yash, aromatik va boshqa moddalar kiradi.
Bu moddalarning har biri inson tanasi uchun aniq bir xususiyatga ega: ba’zilari ozuqaviy xususiyatlarga ega (uglevodlar, oqsillar, yog’lar), boshqalari mahsulotlarga ma’lum bir ta’m, hid, rang beradi va harakat va asab tizimida tegishli rol o’ynaydi.
Suv barcha oziq-ovqat mahsulotlari tarkibiga kiradi, lekin ularning tarkibi har xil bo’ladi. Oziq-ovqat tarkibidagi suv miqdori ularning sifati va saqlanishiga ta’sir qiladi.
Oziq-ovqat tarkibidagi suv ularning kimyoviy, biokimyoviy va boshqa jarayonlarini tezlashtirishga yordam beradi. Suv miqdori kam bo’lgan ovqatlar yaxshi saqlanadi.
Oziq-ovqat tarkibidagi suv erkin yoki bog’langan holda bo’ladi.
Erkin suv hujayralarda sodir bo’ladigan jarayonlarda faol ishtirok etadi va osongina bug’lanadi.
Bog’langan suv boshqa oziq-ovqat komponentlariga mahkam yopishadi va ulardan katta kuch sarflagan holda bug’lanadi.
O’simlik va hayvon to’qimalarida erkin suv ustunlik qiladi, chunki ulardan bo’sh suv osongina chiqariladi.
Tashish va saqlash vaqtida oziq-ovqat tarkibidagi suv miqdori doimiy bo’lib qolmaydi.
Oziq-ovqat mahsulotlarini tashish va saqlash jarayonida suv miqdori doimiy o’zgarib turadi. Oziq-ovqatning o’ziga xos xususiyatiga, shuningdek, tashqi muhit omiliga qarab, u namlikni yo’qotadi yoki namlikni oladi.
Yuqori gigroskopiklik (namlikni yutish qobiliyati) tarkibida polifruktoza (asal, karamel), shuningdek quritilgan mevalar va sabzavotlar, choy, osh tuzi mavjud. Bu mahsulotlar 65-70% nisbiy namlikda saqlanadi.
Ko’pgina mahsulotlardagi suv miqdori, qoida tariqasida, uning tarkibining yuqori chegarasini ko’rsatadigan standartlar bilan normallashtiriladi, chunki mahsulotning nafaqat sifati va saqlanishi, balki ozuqaviy qiymati ham bunga bog’liq.
Mineral (kul) moddalar tirik organizmlar hayotida katta ahamiyatga ega. Ular barcha oziq-ovqatlarda organik va noorganik birikmalar sifatida mavjud.
Inson va hayvonlarda mineral elementlar ovqat hazm qilish sharbatlari, fermentlar (temir, yod, mis, ftor va boshqalar) sintezida, mushak va suyak to’qimalarining qurilishida (oltingugurt, kaltsiy, magniy, fosfor), kislota- asos balansi va suv almashinuvi (kaliy, natriy, xlor) normallashadi,
Oziq-ovqat mahsulotlaridagi mineral elementlarning miqdoriy tarkibiga qarab makro, mikro va ultramikroelementlar farqlanadi.
Makronutrientlar mahsulotlarda kaliy, kaltsiy, magniy, fosfor, temir, natriy, xlorid kabi muhim miqdorda mavjud.
Mikroelementlar mahsulotlarda oz miqdorda uchraydi.Bu guruh elementlariga bariy, brom, yod, kobalt, marganets, mis, molibden, qo`rg`oshin kiradi. ftor, alyuminiy, mishyak
Ultra mikroelementlar oziq-ovqat mahsulotlarida juda kam miqdorda bo’ladi.Uran, toriy, radiy va boshqalar. Ular oziq-ovqat mahsulotlarida yuqori dozalarda bo’lsa, ular zaharli va xavfli bo’lib qoladi.
Kul tarkibi un, kraxmal, shirinliklar, karamel, holva, shakar, ziravorlar va boshqalarning sifatini tavsiflaydi.
Uglevodlar havodagi karbonat angidrid gazidan o’simliklarning yashil barglarini sintez qilish natijasida hosil bo’ladi va tuproqdan olinadi.
Uglevodlar energiyaning asosiy manbai bo’lib, inson tanasi va dietasi birinchi o’rinni egallaydi.
Molekulyar tuzilishiga ko’ra uglevodlar uch sinfga bo’linadi: oddiy uglevodlar yoki monosaxaridlar, oligosaxaridlar va polisaxaridlar.
Monosaxarid tarkibida geksozalar (glyukoza, galaktoza va fruktoza) va pentozalar (arabinoza, ksiloza, riboseideoksiriboza) mavjud.
Erkin shakldagi oziq-ovqatlarda faqat glyukoza va fruktoza katta miqdorda topiladi.
Oddiy ovqatlarda glyukoza (uzum shakari) fruktoza bilan birga uchraydi. U sof shaklida organizm tomonidan boshqa uglevodlarga qaraganda yaxshiroq so’riladi.
Meva, sabzavotlar, asal tarkibida mavjud bo’lib, u saxaroza, maltoza, laktoza, kraxmalning asosiy qismidir.
Fruktoza (meva shakari) asosan meva, (olma, nok, tarvuz) rezavorlar va sabzavotlarda mavjud bo’lib, u asosiy shakar hisoblanadi. Hayvonot mahsulotlaridan fruktozaning katta miqdori asalda mavjud.
U saxarozaga qaraganda shirinroq ta’mga ega va bu asalning yuqori shirinligini ta’minlaydi.
Glyukoza va fruktoza yaxshi qaytaruvchi va qaytaruvchi shakar bo’lib, ular yuqori reaktiv (kislotalar bilan birgalikda) va gigroskopik bo’lib, oziq-ovqatning qizarishi va namlanishiga olib kelishi mumkin.
Shuning uchun shakar, karamel, yarmi va boshqa mahsulotlarda bu uglevodlarning tarkibi cheklangan.
Oligosaxaridlar - uglevodlar, molekulalari izmonosaxaridlardan tashkil topgan.Bularga saxaroza, maltoza, laktoza kiradi.
Saxaroza (lavlagi yoki qamish shakar) o’simlik mahsulotlarida eng keng tarqalgan shakar hisoblanadi.
Maltoza (solod qand) sharbat tarkibida erkin holda uchraydi.U kraxmalning kislotali va fermentativ gidrolizi natijasida olinadi.Maltoza saxarozaga qaraganda kamroq shirin ta’mga ega.
Laktoza (sut shakari) katta fiziologik ahamiyatga ega, chunki u sut va sut mahsulotlari tarkibida mavjud.
Glyukoza va fruktoza yaxshi qaytaruvchi va qaytaruvchi shakar bo’lib, ular yuqori reaktiv (kislotalar bilan birgalikda) va gigroskopik bo’lib, oziq-ovqatning qizarishi va namlanishiga olib kelishi mumkin.
Shuning uchun shakar, karamel, yarm tayyor va boshqa mahsulotlarda bu uglevodlarning tarkibi cheklangan.
Do'stlaringiz bilan baham: |
