Integratsiyalashgan pedagogikasi

Fan evolutsiyasi bilan bog‘Iiq muammolami, tabiatni ilmiy
nuqtayi nazardan o ‘rganish uslublarini, olamning ilmiy
ko‘rinishini o ‘rganish asosidagi kurslar
Yuqoridagi barcha mavzular integrativ mazmunga ega va tatbiq 
etishga katta imkoniyatlari bor, afsuski, bunday kurslar maktab 
faoliyatida qo‘llaniluvchi material va o ‘qitish uslubining murak­
kabligi tufayli hali keng tarqalgani yo‘q.
Kompleks obyektlar asosida
Integrativ kurs yaratishga asos b o ‘lgan kompleks obyektlarga 
Yer, biosfera, odam va uning yashash m uhiti misol b o ia oladi. 
Bu kurslaming bir xil mavzularida bir obyekt turh fan nuqtayi 
nazaridan ko‘riladi.
Shu xildagi integratsiya o‘tgan asming yigirmanchi yillarida maorif 
tizimida qo‘Uanilgan. Keyinchalik u bekor qilingan, lekin bizning 
davrimizda, aytish mumldnki qaytadan tug‘ildi. Bizning nazari­
mizda, m a’lum hajmda u tabiiy fanlar ta’limiga yaxshi ta’sir ko‘rsatadi.
Turli muammolar asosida
Integrativ kurslami turh lokal (mahalliy) va global (umum- 
jahon) muam m olar asosida tatbiq etishga urinishlar ko‘p uch­
raydi. B unda tabiiy ilm iy bilim lam ing m u am m o lar asosida

---

birlashtirilishi qo'llaniladi. Bu sinfdagi integrativ kurslar (asosan, 
ekologiya bilan bog‘Iiq kurslar) maktablar ish faoliyatida keng 
tarqalgan.
M uamm olar bo‘yicha tuzilgan integrativ kurslar rivojlanishiga 
global ta ’limning rivojlanishi ham turtki bo‘Idi. Bu yo‘nalishning 
tarafdorlari zamonaviy shaxsning rivojlanishiga bugungi kunda 
m am lakatlarning va m illatlam in g ekonom ika, fan, siyosat, 
m a’naviyatining uzviy bog'liqligidan kelib chiquvchi globallik omili 
kuchli ta ’sir ko‘rsatadi, degan tasdiqlashni asos qilib olishgan.
Faoliyat asosida
Tabiiy fanlar asosini o ‘rganishda o ‘quvchilar kitob bilan ish­
lash, kuzatishlar ohb borish, tajribalar o ‘tkazish, olingan bilim­
larni bir tizimga solish-turli o ‘quv-ta’lim ish faoliyati bilan to ‘q- 
nashadi. 0 ‘quvchilami faoliyatning bir turi bilan tanishtiruvchi 
bir butun kurs yaratish maqsadga muvofiqdek ko‘rinadi. U o ‘qi- 
tish jarayonining har bir vaqtida foydali bo‘lishi m umkin va ki­
chik hajmda ham tabiiy fanlam i o ‘qitishda, o'quvchilam ing or­
tiqcha kuch sarf qilishlari m uam m osini hal qilishda, mustaqil 
bilim ohsh ko‘nikmalarini rivojlantirishda yordam beradi.
Bu sinfdagi integrativ kurslami yaratish va ulami o‘quv ja ­
rayoniga tatbiq qihsh bugungi kunda m uhim ahamiyat kasb etadi. 
Tabiiy fanlarni o ‘zlashtirishni tekshirishlar natijalari shuni ko‘r- 
satadiki, o ‘zbek o ‘quvchilari chet ellik tengdoshlarga nisbatan 
ko‘p m a’lumot o ‘zlashtirishsa ham , uni tatbiq qihshda sezilarli 
darajada orqada qolishadi.
K o‘pchihk bunga sabab, asosiy ko ‘nikm alarning m oslash- 
tirilmaganida deb biladi. Balki, uzoq vaqt davomida a n ’anaviy 
maktabda integrativ darslarga e ’tibor berilmaganidadir?
Bu yerda bugungi kungacha yaratilgan integrativ kurslarning 
asosiy sinflari sanab o ‘tildi. Lekin o ‘quv fanlarini integratsiyasi 
jarayonida qator kamchiliklar ham bo‘lishi mumkin.
Birinchidan.
Aytib o‘tilgan tabiiy integrativ kurslarni tuzish 
yo‘llari ko‘pincha bir-birini takrorlaydi va birga qo‘llaniladi, bu 
bilan yangi asoslar yaratilib, ularni tartibga keltirish, ilmiy asos 
yaratish qiyinlashadi.
Ikkinchidan.
Integrativ kurslar fanlararo aloqaning o ‘m in i 
bosa olmaydi. Bizning fikrim izcha, ular bu aloqaning tashkil 
etuvchilaridan biri.

---