74.200
M 13
0
‘quv qo‘llanmada boshlang‘ich taiim ni
integratsiyalashtirishning
vujudga kelishi, uning ilmiy va ijtimoiy jihatlari, integratsiyalashdan
taiim mundarijasi va yo‘nalishlarining asosiy negizi, mohiyati ta’rifla-
nadi. Taiim tizimida o‘quv predmeti sifatida integratsiya kursining
guruhlanishi fanning birb o ‘lagini integratsiyalashda ko‘rsatiladi. Maz
kur qo‘llanma «Boshlangich taiim n i integratsiyalash» kursi bo‘yicha
1
—
2
-kurs magistrantlari uchun mo'ljallangan.
T a q r i z c h i l a r :
A. ZIKIRYAYEV — biologiya fanlari doktori,
professor; B. TO‘XLIYEV —
filologiya fanlari
doktori, professor; N. HAMIDOVA — pedagogika
fanlari nomzodi.
ISBN 9 7 8 -9 9 4 3 -3 0 3 -9 1 -1
«ILM ZIYO» nashriyot uyi, 2009-y.
S O ‘ZBO SH I
Ta’limning interaktiv kursi ko'rgazmali ta ’lim tizimi bo‘lib,
integrativ bilimlami chuqurlashtirish va kengaytirish asosida ko‘r-
gazmali mahoratni vujudga keltirish sirlarini o‘rganadi. Ko‘rgazmali
ta’lim tizimi turii xildagi turiar, shakllar, usullar,
obyektlar asosida
qurilgan.
Integratsion kursning maqsad va vazifalari maktab tabiiy-ilmiy
ta’lim tizimida tavsiflanadi. Bilimning integratsiyalashgan (ko‘rgaz-
mali) tarmog‘ida integratsiyalashning usul va vositalari: ta’hm rejasi-
dagi o‘qitish joyida vaqtning hajmiga qarab, shu kursni to ‘la o‘z-
lashtrish vaqti o‘quvchilaming
0
‘zlashtirish darajasi — ko‘p maqsadli
va rang-baranghligi hamda ko‘p funksiyaga egaligi bilan tavsiflanadi.
Integratsiyalovchi ta ’lim kursining yo'nalishlari:
• ko‘p predmetlihk — bunda (ikki yoki undan ortiq) fondamental
fanlami qiyoslash;
• chegara fanlar asosida — yangi fanlami vujudga keltirish, bu
ning asosida yangi tabiiy hamda ilmiy fanlar vujudga keladi;
• asosiy (o‘zak) fanlar — zamonaviy bilimlaming hamma tar-
moqlariga singib ketuvchi fanlar
va umumiy ilmiy tushunchalar,
qoidalar va nazariyalardir;
• kompleks obyektlarni o ‘rganish, bu — «koinot», «odam»,
«muhit» degan tushunchalami birlashtirish;
• mahalliy (tabiiy-ilmiy bilimlar) va global (muhim) m uam
molar — ilmiy, ekologik, polietnik, sanoat va mamlakatning m a
daniy rivojlanishi bilan millatning bugungi kundagi tutgan o‘mi
chambarchas bog‘hq;
• faoliyat asosida — o‘quv-tarbiya faoliyatining har xil ko'rinishlari,
ya’ni kitoblar, kuzatishlar, tajribalar, bilim, mahorat va ko‘nikmalar;
• tabiat va jamiyatning rivojlanish qonunlariga bo‘lgan shaxsiy
munosabatni shakllantirish: ko'rgazmalar asosida integratsiya, di
daktik tizimda (o‘qituvchi va o‘quvchining faoliyati);
• ko‘rgazmali yondashishga olib keluvchi metodlar va usullar —
evristik suhbatlar (savol-javob uslubi),
rejah boyitadigan suhbatlar,
ekskursiyalar, ijodiy ishlar, mustaqil ishlar, antomimika, sahna ko‘-
rinishlari, namunaU qhoat bilan o ‘qish, insho yozish, diktant, bayon
yozish, matematik masalalami yechish;
• tabiat va inson yagona tizimi va o‘zaro aloqada faoliyat ko‘r-
satish hamda insonning yer kurasida
yashab qolishi uchun ilmiy
asoslangan foydalanishni tashkil qilishi zarurligi;
• ilmiy o ‘rganishni insonparvarlashtirish jarayoni ijtimoiy gu
manitar, tabiiy-amahy va texnik fanlar metodlarining o ‘zaro ta ’siri,
Umiy faoUyatning gumanitar-shaxsiy metodlari sohalarida ifodalandi;
• ta ’limni rivojlantirishning eng umumiy samarali yo‘li zamo
naviy fanni turhcha uslubiy yondashuvlarini qulay o ‘zlashtirish;
• «tabiat—inson» tizimidagi tabiiy-ilmiy va gumanitar fanlarni
integratsiyalashuvi sifatidagi gumanizatsiyalashuvi;
• tabiatda mavjud obyektiv aloqalami o‘zlashtirish orqali
0
‘quv
chilar shaxsini shakllantirish;
• boshlang‘ich sinflarda integratsion bilkn malakalarini va ko‘-
nikma hosü qilish;
• har bir o ‘quv predmetini o ‘qiyotgan paytda o ‘quvchilarga
to ‘g‘ri keladigan psixik qo‘zg‘ahsh hosil qihshi, bu materialni o ‘z-
lashtirilishiga katta yordam beradi, uni tez yodda saqlashga, emo
tsional
anglashga, fikrlash qobiliyatining o‘sishi, nutq va tasaw ur-
ning rivojlanishiga olib keladi.
Integratsiya negizida o ‘quvchilarda fikrlash qobiliyatining har
xil turlarini shakllantirish, bu esa bilim (anglash) jarayoni bilan
chambarchas bog‘liqdir:
• tabiatda mavjud bo‘lgan obyektlar orqah o ‘quvchilaming shax-
siyatini shakllantirish;
• «tabiat — inson» tizimida aniq bilimlarga ega bo ‘lishi uchun
fikrlash qobiliyatini shakllantirish;
^
• materiallami anglab yetish va didaktik adaptatsiyani
shakllantirish
uchun o‘rganuvchi materialni bilimning har xil tarmoqlaridan olish;
• o‘quvchilarda tizimlashgan fikrlash qobiliyatini shakllantirish
uchun o ‘rganuvchi materialni bihmning har xil tarmoqlaridan olish
uchun dunyoning zamonaviy ilmiy kontekstidan foydalanish;
• tabiatning obyektlari va ko‘rinishlarini, jarayonlarini, qo-
nunlarini, jamiyatning rivojlanish qonunlarini iqtisodiyot gumanitik
va demokratik bilimlarini shakllantirish;
• bilim, ko‘nikma, malaka tizimini ishlab chiqish;
• maktab ta’lim kurslaridagi integratsiyani m a’nosi, keng miqdor-
dagi fikrlar va dalillar majmuasi, bir-biriga yaqin fanlaming birlashuvi;
• maktab o‘quvchilarida har xü turdagi fikrlash qobiliyatini shakl
lantirish, buning uchun
ruhiy mashqlardan foydalanish, mavzuni
tez o ‘zlashtirishiga yordam beradi, uni eslab qolish va emotsional
anglash qobiliyatini shakllantiradi.
