Innovatsiya 2021: dolzarb muammolar va zamonaviy yechim

Тадқиқот натижалари 
Автомобилсозлик 
саноатини 
назорат 
қилувчи 
“Ўзавтосаноат” 
акциядорлик жамиятининг расмий маълумотлари асосида йигирма битта 
маҳаллийлаштириш лойиҳаси ўрганилди [3]. Ушбу маълумотларнинг якуний 
таҳлили қуйидаги асосларда берилган.
 
Ушбу 1-жадвалдан шундай ҳулосаларни келтириш мумкин:
Биринчидан, 21 та лойиҳадан фақатгина 2 тасини амалга ошириш учун 
“Ўзавтосаноат” АЖнинг ваколати бор, қолган лойиҳалар ҳорижий 
компанияларнинг интеллектуал мулки, уларнинг руҳсатисиз техник 
маълумотларга эга бўлиш ҳамда ушбу маҳаллийлаштириш лойиҳасини амалга 
ошириш мумкин эмас.
Иккинчидан, ушбу бутловчи қисмларни ишлаб чиқариш учун таҳминий 
ҳисобларга кўра 176 миллион АҚШ доллари қийматида инвестиция талаб 
этилади, яъни шу қийматдаги ишлаб чиқариш технологияларни ҳориждан 
ҳарид қилиниши керак бўлади.
“Ўзавтосаноат” АЖнинг маҳаллийлаштириш лойиҳалари 
Жадвал 1 
А
м
ор
ти
за
то
рл
ар
П
ру
ж
ин
ал
ар
Ҳ
авф
си
зл
ик
к
ам
ар
ла
ри
Те
зл
ик
у
за
ти
ш
қ
ур
ил
м
ас
и 
ри
ча
ги
С
ую
қл
ик
с
ақ
ло
вч
и 
пл
ас
ти
к 
ид
иш
ла
р
У
ла
ги
чл
ар
Ш
ла
нгл
ар
ва
к
ич
ик
қ
уву
рч
ал
ар
А
вт
ом
об
ил
ш
ас
си
ў
қл
ар
и
Ру
ль
к
ол
он
ка
ла
ри
Ру
ль
м
ех
ан
из
м
ла
ри
Ру
ль
ч
ам
ба
ра
ги
То
рм
оз
т
из
им
и
То
рм
оз
к
ол
од
ка
ла
ри
А
уд
ио
т
из
им
О
рқ
ан
и 
кў
рс
ат
увч
и 
ён
о
йн
ал
ар
Ро
ли
кл
и 
фо
рм
овк
ал
ан
га
н 
де
та
лл
ар
То
рм
оз
д
ис
кл
ар
и
К
он
не
кт
ор
ла
р
П
ла
ст
ик
п
ед
ал
ла
р
Ре
зи
на
қ
ис
ти
рги
чл
ар
О
йн
а 
то
за
ла
ги
чл
ар
ва
к
ўт
ар
ги
чл
ар
№
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
1
Лойиҳа учун ишлаб чиқариш 
дастгоҳ ва машиналарнинг 
таҳминий қиймати 
(млн.долл)
176
3
4
3,7
3,1
2,8
2
25,2
39,5
5
3,5
2,9
11,3
3,5
1
4,6
11
20,1
11
2
6,8
10
2
Зарур ишлаб чиқариш майдони
(кв.м.)
105603
4500
3000
15000
3500 2000 3000
7800
26500 6500 1000 2500 3000 2000 2000 3000 6000 5000 2,5 2000
4300
3000
3
Янги ишчи ўринлари
(нафар)
1369
48
48
92
77
79
50
120
170
60
90
50
65
50
40
30
50
50
60
50
50
40
4
Интеллектуал мулк эгаси
(ҳорижий компания номи)
1
. S
N
T
M
o
ti
v
e
2
. M
an
d
o
1
. T
h
y
ss
en
K
ru
p
p
2
. M
u
b
ea
3
. D
ae
w
o
n
K
an
g
U
p
1
. T
R
W
2
. S
am
so
n
g
i
n
d
u
st
ri
es
3
. W
o
o
sh
in
s
af
et
y
s
y
st
em
D
ea
sh
in
M
ac
h
in
er
y
1
. C
O
S
M
O
E
N
G
2
. S
P
L
1
. C
O
S
M
O
E
N
G
2
. S
P
L
1
. S
E
H
E
U
N
G
C
O
L
T
D
2
. M
A
R
T
IN
R
E
A
S
L
O
V
A
K
IA
F
L
U
ID
S
Y
S
T
E
M
S
3
. H
A
N
IL
T
U
B
E
C
O
R
P
1
. C
h
as
y
s 
C
o
.L
td
2
. H
Y
U
N
D
A
I 
W
IA
C
O
R
P
1
. N
am
y
an
g
I
n
d
.
2
. M
an
d
o
1
. M
A
N
D
O
C
o
rp
2
. E
ra
e 
A
u
to
m
o
ti
v
e
1
. K
D
C
o
rp
2
. T
R
W
E
ra
e 
C
S
S
an
g
si
n
b
ra
k
e
H
u
m
ax
A
u
to
m
o
ti
v
e
S
M
R
1
. D
o
n
g
W
o
n
M
et
al
, S
h
an
g
h
ai
2
. L
in
g
y
u
n
I
n
d
T
ec
h
C
o
.
H
an
y
an
g
p
re
ci
si
o
n
М
аъ
лу
м
от
м
авж
уд
э
м
ас
1
. A
u
to
li
n
e
2
. M
ag
n
et
i 
M
ar
el
li
1
. Y
o
u
n
g
sh
in
C
h
em
ic
al
2
. H
en
n
ig
es
3
. D
M
C
1
. D
Y
A
u
to
2
. V
al
eo
5
Интеллектуал мулкка эгалик 
қилиш ваколати
(Ўзавтосаноат ваколати бор/йўқ)
Йўқ
Бор
Йўқ
Йўқ
Йўқ
Йўқ
Йўқ
Йўқ
Йўқ
Йўқ
Йўқ
Йўқ Йўқ Йўқ Йўқ
Йўқ
Бор Йўқ Йўқ
Йўқ
Йўқ
Ж
ам
и
Маҳсулотлар

---

INNOVATSIYA 2021: DOLZARB MUAMMOLAR VA ZAMONAVIY YECHIM 
Стр. 
195
Таҳлиллар 
Инновацион фаолият – бу тўпланган билимлар, технологиялар ва 
ускуналарни тижоратлаштиришга қаратилган илмий, технологик, ташкилий ва 
тижорат фаолияти мажмуидир [4]. Ушбу фаолият натижасида янги турдаги 
ёки қўшимча товар ва хизматлар юзага келади. Бундай фаолият айнан нимадан 
бошланади деган саволга қуйидагича жавоб беришимиз мумкин: ҳар қандай 
корхона ёки ишлаб чиқариш объектларида техник ечим талаб этувчи 
муаммолар мавжуд, масалан, ишлаб чиқарилаётган маҳсулотларни геометрик 
шаклини техник чизмага мос келишини текшириш учун маълум бир 
мураккабликдаги текширув шаблонини ишлаб чиқариш жараёнига жорий 
қилиш қилиниши керак. Хўш, ушбу шаблонни корхона раҳбари ҳориждан 
валютага сотиб олиши керакми? Ха, харид қилиш мумкин қачонки, бунга ўта 
кучли зарурият туғилса. Агарда биз мавзу юзасидан ёндашадиган бўлсак, 
ушбу мураккаб, геометрик шакл (шаблон)ни корхонанинг ички имкониятлари 
билан ҳам яратиш мумкин бўлади. Корхонанинг ички имконияти дейилганда, 
инсон (ақлий) ресурслари, тўпланган тажриба, юқори қувватли компютер 
жиҳозлари ва зарурий дастурий таъминот каби ресурслар тушунилади. 
Даставвал, ғоя шакллантирилади ва визуализация қилинади. Сўнг унинг 
молиявий ҳаражатлари таҳлил этилиб, кичик бир инновацион таклиф 
сифатида корхона раҳбариятига киритилади. Агарким, таҳлил натижалари 
ижобий бўлиб, ушбу таклиф реализация учун сарфланадиган молиявий 
маблағлар мақсадли бўлса, таклиф актуал фазага ўтказилиб, техник чизма 
яратилади ҳамда ишлаб чиқариш шартлари ёзилади. Шу тарзда муҳандис 
ҳодимнинг инновацион таклифи корхонанинг валюта ҳаражатларидан 
қутқаради, натижада маҳсулот таннархи рақобатбардош бўлиб шаклланади. 
Иқтисодий адабиётларда эса компанияларнинг активлари икки турга 
ажратилган, моддий ва номоддий активлар. Бунда эътиборни номоддий 
активларга қаратсак, демак, номоддий активлар бу – корхонага тегишли 
патентлар, савдо белгилари ва муаллифлик ҳуқуқлари [5]. Яна ҳам соддароқ 
ифодаласак, корхонанинг йиллар давомидаги фаолияти натижасида тўпланган 

---

INNOVATSIYA 2021: DOLZARB MUAMMOLAR VA ZAMONAVIY YECHIM 
Стр. 
196
тажрибалари, катта билим ва тажрибага эга бўлган ҳодимлари ҳамда 
корхонанинг имиджи. Демакки, юртимизнинг автомобилсозлик саноати 
корхоналарининг ҳодимлари томонидан таклиф этиладиган инновацион ғоя 
ҳамда таклифлар ушбу корхонанинг номоддий активларини бойитади. 
Хулоса ва таклифлар 
Юқорида 
кўрсатиб 
ўтилган 
жадвалдаги 
маълумотлар 
ҳамда 
“Ўзавтосаноат” акциядорлик жамиятининг ривожланиш дастури [6] асосида 
хулоса қиладиган бўлсак, автомобил ва тижорат техникалари учун бутловчи 
қисмлар ишлаб чиқарадиган корхоналар фаолиятида инсон капитали корхона 
равнақининг муҳим омиллардан бири саналади. Бунда иқтидорли муҳандислар 
ва мутахасислар томонидан таклиф этилаётган инновацион ғоялар ва 
таклифларнинг амалиётга жорий этилиши ортида ҳам моддий ҳам маънавий 
ютуқлар бўлади. Биринчи навбатда бу корхона бизнесининг ҳориж бизнес 
вакилларига боғлиқлигини камайтиради, маҳсулот таннарҳидаги қўшилган 
қиймат ва бошқа маъмурий ҳаражатлар улушини тушириб, фойда миқдорини 
оширишга имкон беради ва энг асосийси рақобатбардош нарх шаклланишига 
сабаб бўлади. БМТнинг савдо ва тараққиёт конференцияси маълумотларига 
кўра пандемия шароитидан кейин ҳам Хитой давлати жаҳоннинг энг йирик 
экспортёр мамлакатларидан бири деган эътирофни ўзида сақлаб қолган [7]. Бу 
шуни англатадики, ўрта осиё минтақасидаги давлатларга шарқнинг 
ривожланган мамлакатларидан арзон нархларда импорт маҳсулотлар 
келтирилади. Бозор иқтисодиёти шароитида бу кучли рақобат муҳитини 
шакллантиради. Бундай курашлар маҳаллий корхоналардан маҳсулотларни 
мавжуд имконият даражасида яратиш, дизайн қилиш ва синовдан ўтказишни 
талаб қилади. Ўз навбатида, кучли технологик базага эга, юқори малакали 
муҳандис ҳодимлари бор корхоналарнинг ишлаб чиқариш шароитида 
инновацион ғоя ҳамда таклифлар жуда муҳим аҳамият касб этади.