|
REFERENCE
1.
Bocharnikov V.N., Lavrushina E.G., Blinovskaya Y.Yu. Information
technologies in tourism, Teaching tourism. M., Flint, 2008, 258 p.
2.
Esaulova S. P. Information technologies of the tourism industry. The tourism
terminology. Tutorial. Moscow, 2012.Organization for Economic Cooperation and
Development. Tourism Policy and International Tourism in OECD Member
Countries. - Paris: OECD, 1980. - P. 5-7.
INNOVATSIYA 2021: DOLZARB MUAMMOLAR VA ZAMONAVIY YECHIM
Стр.
187
3.
Kotter. P., Bowen J., Makens J. – Marketing For Hospitality and Tourism.
Studying Tourism – 2d. edit. – Upper Saddle River: Prentide Hall, 1998. – P.17-
18.
4.
National Tourism Resources Review Commission. Destination USA. Vol. 2
Domestic Tourism. Washington, D.C.: Government Printing Office, 1973. – P. 5.
5.
Provisional Guidelines on Statistics of International Tourism // Statistical
Papers. Series M. № 62. United Nations Department of Economic and Social
Affairs. 1978. – P. 28.
SHAYBONIYLAR SULOLASI VA DAVLATI TARIXINI YORITISHDA
INNOVATSION YONDASHUV
Tuxtabekova Nigora Azimbekovna
mustaqil tadqiqotchi
O‘zbekiston Milliy universiteti
Shayboniylar sulolasi va davlati tarixini yoritishda turli tarixiy manbalardan
foydalanish, ya'ni yozma manbalardagi ma'lumotlar bilan birga arxeologik, epigrafik,
numizmatik va boshqa tarixiy tadqiqotlar natijalaridan foydalanish mavzuni to‘laroq
yoritishga yordam beradi.
Dashti Qipchoqda hamda Movarounnahr va Xurosonda XV–XVI asrlarda
bo‘lib o‘tgan tarixiy voqealar haqida qimmatli ma'lumotlar beruvchi mahalliy (eski
o‘zbek, fors-tojik tillarida bitilgan) yozma manbalar anchagina.
Bu davrga oid yozma manbalar juda keng qamrovli bo‘lib, avvalo yozma
manbalarni tadqiq etishning ilmiy metodik asoslarini chuqur o‘rganib chiqishni talab
etadi.
XIX asr oxirida paydo bo‘lgan yevropa mamlakatlaridagi kataloglar ichida
ingliz olimi Ch.Ryoning ko‘p tomli arab, fors va turkiy tillardagi sharq qo‘lyozmalari
kataloglaridagi yozma manbani tavsiflash prinsipi o‘zining mukammalligi bilan
ajralib turadi [1]. Mavjud kataloglar asosida O‘zbekiston Respublikasi Fanlar
Akademiyasining Abu Rayhon Beruniy nomidagi Sharqshunoslik instituti olimlari
INNOVATSIYA 2021: DOLZARB MUAMMOLAR VA ZAMONAVIY YECHIM
Стр.
188
ham qo‘lyozma manbalarni ilmiy tavsifga olish usullarini D.Yu.Yusupova va
R.P.Jalilovlar tartib bergan “Tarix” nomli katalogda berganlar [2].
M.Hasaniy “Sharq qo‘lyozmalarini tavsiflash va fihristlash” nomli risolasida
O‘zR FA Abu Rayhon Beruniy nomidagi Sharqshunoslik instituti qo‘lyozma fondi
tajribasini umumlashtirib, tushuntirishga harakat qilgan[3]. Shuningdek, yozma
manbalarni tavsiflashning qomusiy yoki ensiklopedik prinsipi ham mavjud.
H.N.Bobobekov o‘z tadqiqotlarida qomus prinsipidan va qomusdagi yozma manbalar
to‘g‘risidagi ma'lumotlardan foydalangan.
B.A.Ahmedov o‘z asarlarida manbalarning yozilgan tillariga qarab va yana
huquqiy hujjatlar, yozishmalar, geografiya va kosmografiyaga oid asarlar, biografik,
memuar asarlar, sayyohlar va elchilarning esdaliklari mavjudligini qayd etadi [4].
A.Habibullaev esa o‘z qo‘llanmasida adabiy manbashunoslikka katta e'tibor
qaratgan[5].
Ushbu maxsus kataloglar va darsliklardan tashqari qo‘lyozma kitob to‘g‘risida
va sharq manbashunosligiga oid to‘plam va kitoblarda ham yozma manbalarning eng
muhimlari to‘g‘risida matn orasida ma'lumotlar keltiriladi hamda manbalarning
umumiy xususiyatlari tadqiq etilgan.
Ushbu maxsus kataloglar va darsliklar Shayboniylar davriga oid manbalarni
o‘rganishda ilmiy-metodik asos bo‘lib xizmat qildi.
Bu davrga oid manbalar ichida turkiy-o‘zbek tilida yaratilgan asarlar alohida
o‘rin tutadi. Bu yozma manbalar faqat hozirgi Respublikamiz hududi bilan
chegaralanib qolmay, balki Alisher Navoiy iborasi bilan aytilsa, Xitoydan to
Xurosongacha, hatto Idil (Volga) daryosi bo‘ylarigacha bo‘lgan joylarda turkiy til
tushunilgan, yozma manbalar, madaniyat obidalari yaratilgan [6].
Shuningdek, XV asr oxiri – XVI asrdagi ijtimoiy-siyosiy voqealar,
Shayboniylar hukmronligining o‘rnatilishi tarixini tarixchilar G‘iyosiddin Xondamir,
Mirzo Muhammad Haydar, Hasanbek Rumlu, Hofiz Tanish Buxoriy, Abulfazl
Allamiy, Muhammadyor ibn Qatag‘on, Amir Ahmad Roziy, Mahmud ibn Vali o‘z
asarlarida batafsil yoritganlar. Bu asarlarda Shayboniylar sulolasi hukmdorlarining
siyosiy portretlari to‘la o‘z aksini topgan [7].
INNOVATSIYA 2021: DOLZARB MUAMMOLAR VA ZAMONAVIY YECHIM
Стр.
189
O‘zbek xalqining shakllanishiga oid manbalarda [8] asosan Abulxayrxon
davlatiga asos solgan va XVI asrda Shayboniyxon bilan birga Movarounnahrga
ko‘chib o‘tgan qavmlar haqida ma'lumotlarni uchratamiz. Shunday asarlardan biri
Shayboniy Abdulatif Sulton (Samarqand xoni, 1540-1551) hukmronligining
boshlarida Shayboniy Ko‘chkunchixon (1510-1530)ning sobiq kotibi Mas'ud ibn
Usmon Ko‘qistoniy tarafidan yozilgan “Tarixi Abulxayrxoniy” asaridir.
Turli joylarda saqlanayotgan O‘zbekiston tarixiga oid hujjatlarning 34 turi
mavjud bo‘lib, Shayboniylar davriga oid: Jo‘ybor xojalarining hujjatlari, vasiqa
(Majmuayi vasoyiq), Xatti iqror, Maktuboti Allomiy, “Silsilat as-salatin” [9]
asaridagi maktublarda XVI asrga tegishli ma'lumotlar uchraydi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
