İlimiy izertlew metodologiyasi pániniń maqseti hám wazypaları. Ilimiy biliwdiń metodologiyalıq tiykarları. Sabaqtıń jobası: 1

Ilim social-mádeniy qubılıs sıpatında - Ilim- bul rawajlanıp, ósip atırǵan bilim sisteması, insannıń ətirap-əlemdi uzaq dawam etken ózlestiriwge, ózin qorshap turǵan haqıyqıy dúnya haqqında anıq həm tereń maǵlıwmat lıwǵa, bunday maǵlıwmatlardı saqlaw, qayta islew jəne onnan paydalanıwǵa qaratılǵan jəmiyetlik ań-sananıń ayrıqsha forması bolıp, shınlıq haqqında bilimlerdiń tutas, birlesken sisteması.
Ilim sociallıq institut sıpatında
Ilim sociallıq institut sıpatında házirgi zaman iliminiń strukturasına sáykes keletuǵın mekemelerdi, ilim tarawında minez-qulıqtıń turaqlı formaların anıqlaytuǵın sociallıq normalardıń, mádeniy úlgilerdiń jıynaǵın óz ishine qamtıydı. Oǵan ilimniń metodologiyalıq hám ulıwmateoriyalıq problemaları, arnawlı teoriyalar, ámeliy ilimler, etikalıq normalar hám bahalıqlar kiredi.
Ilimniń metodologiyalıq hám ulıwma teoriyalıq problemaları
dárejesi ilimniń filosofiya (metodologiyalıq hám dúnyaǵa kóz qaraslıq mazmunı) menen baylanısın, berilgen ilimniń ulıwma teoriyalıq
problemaların (obektlerdi tiplestiriw,sistemalastırıw, klassifikaciyalaw) óz ishine qamtıydı.
Arnawlı teoriyalar bir terepten joqarǵı dárejede toplanǵan ulıwma teoriyalıq bilimlerdiń differenciaciyasınıń nátiyjesin beredi, ekinshi tárepten, ol tómendegi ámeliy derejede toplanǵan mazmundı ulıwmalastırıw retinde payda boladı hám rawajlanadı.
Ámeliy ilimler ilimniń tikkeley praktikaǵa shıǵatuǵın tarawların óz ishine qamtıydı. Ilimniń etikalıq bahalıqları retinde biliwdi minnet sıpatında túsiniwge umtılıw, «urlamaw», «ótirik sóylemew», shınlıq ushın gúresiw, ilimpazdıń sociallıq juwapkershiligi alıp qaraladı.
Iskerlik sıpatında ilim maqsetti belgilew, qararlar qabıl etiw, jol tańlaw, óz mápin baǵdarlaw, wazıypanı tán alıw tiykarında ámelge asırıwı shárt. V.I.Vernadskiy ilimdi iskerlik sıpatında pikirin aytqan edi. «Ilimniń mazmunı ilimiy teoriyalar, gipotezalar, modeller bolıp, ol jaratıwshı dúnyanıń kórnisi menen sheklenbeydi, onıń tiykarı ilimiy faktorlar hám olardıń emprik juwmaqlarınan payda boladı. tiri adamlardıń ilimiy jumısı onıń tiykargı janlı mazmunın payda etedi» 1 Vernadskiy V.I. Problema bioximii. – M., 1988. – 252-b. Social instiut yamasa social sana forması sıpatındaǵı ilimniń ilimiy shólkemler , ilim ilimiy jámiyet aǵzaları ortasındaǵı óz-ara baylanıslar sisteması, normalar hám qádiriyatlar sistemasın shólemlestiredi. Biraq mıńlaǵan adamlar óz kásibin tapqan institut sıpatındaǵı ilim jaqın ótmishteshgi rawajlanıwdıń ónimi dep alıp qarawǵa boladı.
Sonday-aq tek ilim XX ásirge kelip alım kásibi óz áhmiyetine kóre ruwxıy hám áhmiytine kóre ruwxıy hám nızamlı kásibi menen teńlesedi. Social mádeniy qubılıs sıpatındaǵı ilim eki baǵdarda mámleket basqarıwı sisteması hám jámáá sıpatındaǵı ilim boladı. Mámleket basqarıwı sisteması sıpatındaǵı ilim bull universitetler, ilimiy izertlew institutları, labaratoriyalarǵı basqarıwdıń mámleket basqarıwı dárejeside ámelge asıwın názerde tutadı. Kollektiv sıpatındagı ilim bolsa bul kafedralar, bólimlerde islep atırǵan alımlar, xızmetkerler bolıp, olarǵa adamlardıń tipik kórnislerine tán bolǵan barlıq pazıyletler tán.
Sol sebepli ilimde real ilim pidayıları menen bir qatarda múnásipsiz, pikirlerdi urlawshılar hám ámelparazlar iskerlik júritedi. J.Bernal ilim túsinigine ámeliy táriyip beriwi múmkin emesligin atap ótedi, ilimniń mánisi jaqınlanıw múmkinshiligin beriwshi jolların belgileydi. Onıń pikiri boyınsha ilim:
1) institut;
2) metod;
3) ilimiy dástúrlerdiń qáliplesiwi;
4) islep shıǵarıwdıń rawajlanıw faktorları;
5) isenimler hám adamlardıń dúnyaǵa qatntanasın qáliplestiriwshi eń kúshli faktor sıpatında payda boladı.
«Etimologik slovarda»da «ilimniń tábiiy qubılısların baklaw, klassifikaciyalaw, tájiriybede sınaw hám teoriyalıq túsindiriw principlerin kórsetiw quralı» dep táriyip bergen. Bul táriyip tiykarınan ámeliy xarakterge iye dep esaplawǵa boladı. E.Agacci ilim «obektlar haqqındaǵı pikir usınıslardıń ápiwayı kompelesi sıpatında emes, yaki obektlerdiń belgili tarawı haqqındaǵı teoriya sıpatında» alıp qaralıwı dep kórsetedi. Bull táriypte ilimiy hám ápiwayı bilimdi ajıratıwǵa alıp keledi, ilim obektin úyreniwdi onı teoriyalıq analizlew dáredesine jetkergende tolıq xarakter bar.
Solay etip, ilim tek dálliller kompleksin qayd etiw hám olardı klassifikaciyalawdı baylanıstırıw múmkin emes. Biz nárseler hám qubılıslardı túsindirimw hám olardı shamalaw principlerin anıqlawga muwapıq bolǵan jaǵdayda tolıq ilimge iye bolamız. Kóplegen alımlar belgili principler, ápiwayılıq bar bolmasa, ilim de bar bolmaydı dep esaplaydı. Bul bahslı pikir, sebebi ilimniń jetiskenligi tek ápiwayılıq emes ol anıqlıq yaki tereń teoriyalıq, konceptual dáreje menen belgilenedi. Eger adam pikir júritiw emes, yaki oǵan barlıq dálillerdi usınıwdı qálep atırǵan bolsa, ol ilimniń dáslepki basqıshında emes, bálki bul basqıshında turǵan boladı.
2. Ilimniń obrazı. Ilim obrazı social sanada qanday payda boladı, degen sorawǵa úzil-kesil juwap beriw múmkin emes. Ilim obrazı júdá keskin jan-jaqlama. Sonday-aq, alımlar hám ilimpazlardıń názerinde mádeniyattıń, jámiyettiń áhmiyetli qubılıslarınıń biri sıpatında, jámiyettiń sociallıq rawajlanıwdı támiyinleytuǵın hár tárepleme, qollap-quwatlawǵa ılayıq bolǵan tabılmaytuǵın baylıq sıpatında payda boladı¹ .