Ijtimoiy va iqtisodiy fanlar

3.
D. Rikardoning nisbiy ustunlik nazariyasi
D. Rikardo A. Smitning «Mutlaq ustunlik» nazariyasini yanada mulohaza 
qilish natijasida ushbu nazariya umumiy qoidaning bir qismi ekanligini isbotlab 
berdi. D. Rikardo «Siyosiy iqtisodning boshlanishi va soliqlar» nomli asarida 
klassik nazariyani boshi berk ko`chadan olib chiqadi. Uning fikricha, mamlakatlar 
ishlab chiqarish samaradorligini ta`minlashda yoki ko`proq ustunlikka ega bo`lgan 
yoxud kamroq zaiflikka ega bo`lgan mahsulot ishlab chiqarish va sotishga 
ixtisoslashsalar maqsadga muvofiq bo`ladi. Bunday vaziyatlarda ikki mamlakat 
o`rtasidagi savdo ko`proq imkoniyatlar olib keladi. Har bir mamlakat o`zi 
ixtisoslashgan mahsulotlarni ishlab chiqaradi va shu orqali yutuqlarga erishadi. 
Uning mulohazalari “Nisbiy ustunlik nazariyasi”da o`z echimiga ega bo`ldi. 
Masalan, Portugaliyada ishlab chiqarilgan movut va Angliyada ishlab 
chiqarilgan vino individual xarajatlarga ega bo`lsin. SHuni hisobga olgan holda D. 
Rikardoning “Nisbiy ustunlik” nazariyasini qo`llaymiz: 
2-jadval 
Mahsulot ishlab chiqarish uchun zarur bo`lgan mehnat sarfi.
Movut (bir dona) 
Vino ( barrel’) 
Portugaliya 
90 
80 
Angliya 
100 
120 

---

YUqoridagi misoldan ko`rinib turibdiki Portugaliya barcha turdagi 
mahsulotlarni ishlab chiqarishda mutlaq ustunlikka ega. YA`ni bir dona movut 
ishlab chiqarish uchun 90 mehnat birligi, bir barrel vino ishlab chiqarish uchun esa 
80 mehnat birligini sarflaydi. Ammo, D. Rikardo Portugaliyada movut ishlab 
chiqarishga nisbatan vino ishlab chiqarish savdosini yo`lga qo`yish ko`proq foyda 
olib kelishini ta`kidlaydi. CHunki, bir dona movutga nisbatan bir barrel’ vino 
ishlab chiqarish arzonga tushmoqda. Bunda nisbiy ustunlikdagi farq har bir millat 
uchun xalqaro savdoda yutuqqa olib keladi. YA`ni, Portugaliya bir barrel’ vinoni 
(80 birlikda) 120 birlikda Angliyaga sotsa va o`z navbatida, Angliyadan (100 
birlikda) ushbu birlikda 1,2 dona movut sotib olish imkoniyatiga ega bo`ladi.
O`zida ishlab chiqarilgan mahsulotga solishtirganimizda esa 
8/9
donaga ega 
bo`lar edi. Boshqacha aytganimizda, Portugaliyaning vino ishlab chiqarish va 
movutni sotib olish evaziga oladigan foydasi quyidagicha bo`ladi. 
120 / 100 – 8 / 9 =1,2 - 0,(8) = 0,31 dona movut. 
Angliya esa movut ishlab chiqarishda kamroq zaiflikka ega. YA`ni movut 
ishlab chiqarishga qilinadigan mehnat sarflari o`rtasidagi farq vino ishlab 
chiqarishdagiga nisbatan kamroq. Demak movut ishlab chiqarishga ixtisoslashish 
hisobiga xalqaro savdodan Angliya ham yutadi. YA`ni, movut ishlab chiqarib, uni 
Portugaliyaga sotish hisobiga