Ijtimoiy va iqtisodiy fanlar

11/8
barrel’ vino (o`zidagiga nisbatan 
5/6
barrel’) 
sotib olishi mumkin. Ushbu vaziyatda Angliyaning yutug’i: 
9 / 8 - 5 / 6 =7 / 24 = 0,29 barrel’ vino. 
Bu misolda Portugaliya uchun har bir barrel’ vinoga 
9/8
dona movut sotib 
olgandagina xalqaro sovda foydali hisoblansa, Angliya uchun esa har bir barrel’ 
vinoga 
5/6
dona movut almashganda savdo foydali hisoblanadi. 
SHunday qilib, erkin savdo xalqaro ixtisoslashuvni rag’batlantirib, quyidagi 
imkoniyatlarni yaratadi: har bir mamlakat biror turdagi mahsulot ishlab 

---

chiqarishga ixtisoslashishguncha o`tgan davrgiga nisbatan kamroq moddiy va 
mehnat xarajatlari sarflaydigan bo`ladi. Ammo, bu borada barcha nazariyalar ham 
savdoda mamlakatlarning pul birliklari ishtorokida amalga oshishi hisobga 
olinmagan. CHunki, mamlakatlar o`zaro hisob-kitoblarni amalga oshirish uchun 
valyutalarini almashtirishadi. D. Rikardo ushbu vaziyatni ham tushuntirib bera 
olgan. U izohlaganidek yuqorida keltirilgan imkoniyat valyutalarni almashtirish 
sharoitida ham saqlanib qoladi. Bu vaziyatda eksport-import to`lovlari o`zaro 
balansga ega emas. Bunday vaziyat valyuta kurslaridagi o`zgarishlar hisobiga yoki 
biror bir mamlakatdagi barcha baholarni o`zgartirish hisobiga bartaraf etiladi. 
YUqoridagi misol mavhum xususiyatga ega. U aniq vaziyatlarga asoslanishi 
uchun: 

mehnat savdo qilayotgan mamlakatlar o`rtasida emas, balki mamlakat ichida 
harakatchan bo`lishini;

transport, bojxona xarajatlari, savdo ustamalari va boshqa cheklashlar 
hisobga olinmasligini; 

mahsulotlarning yangi namunalarni ishlab chiqarishda yangi texnika va 
texnologiyalarni qo`llash hamda ularni ko`p miqdorda seriyali ishlab 
chiqarishda xarajatlardagi o`zgarishlar e`tiborga olinmasligini ta`minlash 
imkoniyatlari yaratilishi lozim. 
Angliya va Portugaliya misolida keltirilgan vaziyatlarda xalqaro savdo 
narxlarining keng amal qilayotgan shaklini qo`llash mumkin. CHunonchi, bir 
barrel’ Portugaliya vinosini Angliyada tannarxidan kam narxda (80) va sotib 
olingan bahodan (120) yuqori narxda sotmaslik kerak. SHuningdek, angliyaliklar 
movutidan Portugaliyada (90 dan 100 gacha) shunday tartibda sotilishi kerak. 
Mahsulotlar bahosi o`rtasidagi o`zaro nisbat aniqlab olingandan keyin «savdo 
sharoiti» (terms of trade) tushunchasi savdo sharoitini aniqlab olish uchun esa 
“savdo sharoiti indeks” tushunchasi kiritilgan. Bu indeks quyidagi formula orqali 
aniqlangan: