Ijtimoiy va iqtisodiy fanlar

eksport narxlar indeksi ei 

---

Savdo sharoiti indeksi = ---------------------------------------- 100 = ----- 100 
Import narxlar indeksi Ii 
Indeksning o`sishi (masalan, 100 dan 105 gacha) savdo sharoitlarining 
yaxshilanayotganligini ko`rsatadi. YA`ni, ushbu miqdordagi importga hisob-kitob 
qilish uchun undan kam miqdorda eksport talab etiladi.
Amaliyotda savdo sharoiti, 
birinchidan
, tovarlar bahosi o`zgarishi hisobiga, 
unga bo`lgan talabning oshishi yoki kamayishiga bog’liq. Ayrim mahsulot ishlab 
chiqaruvchilar (masalan, neft’ va neft’ mahsulotlari ishlab chiqaruvchilar) 
narxlarda bo`layotgan o`zgarishlarga qaramay, katta yutuqlarga erishadilar.
Ikkinchidan
, savdo sharoiti ishlab chiqaruvchilar yoki etkazib beruvchilarning 
bozorga moslashishiga (egiluvchanligiga) bog’liq bo`ladi.
Uchinchidan
, savdo sharoiti ishlab chiqarish sharoitlari yoki mahsulotlar 
iste`molidagi o`zgarishlarga qarab o`zgaradi.
Savdo sharoiti indeksi mamlakatning xalqaro savdodagi holati to`g’risida 
ma`lumotlar bersada, ko`pgina kamchiliklardan xoli emas. Ularning eng 
asosiylaridan biri mamlakatda umumiy sharoitni yaxshilasada, sotilgan mahsulotlar 
miqdorini hisobga olmaydi. Boshqacha aytganda, savdo sharoiti yaxshilanishi
eksport hajmi qisqarishi va import hajmi oshishiga olib keladi. Bu esa to`lov 
balansini yomonlashtiradi. 
A. Smit va D. Rikardo nazariyasida ishlab chiqarishga ta`sir qiladigan eng 
asosiy omil mehnat hisoblangan. Mahsulotlar narxi esa ishlab chiqarish 
xarajatlariga bog’liq. 
Keyingi tadqiqotlar ishlab chiqarishda asosiy omillar sifatida yer, kapital kabi 
omillardan foyda olish imkoniyatini hisobga olgan. Agarda, mehnatning bozor 
bahosi ish haqi sifatida gavdalansa, kapitalning bahosi foiz stavkalari ko`rinishida, 
yerning bahosi renta miqdorida aniqlangan.