Ijtimoiy siyosat

4. Universal bazaviy daromad
– mamlakatning har bir fuqarosiga 
hech qanday shartlarsiz ijtimoiy yordam ko‗rsatish (pulli transfertlar). 
Taklif etilayotgan mexanizm nafaqalar darajasi, moliyalashtirish 
mexanizmi va taklif etilayotgan nafaqa va xizmat turlariga ko‗ra 
farqlanadi. Ularning ayrimlari jamiyat rivojlanishiga ijobiy ta‘sir 
ko‗rsatsa, ayrimlari aholi turmush farovonligiga salbiy ta‘sir ko‗rsatadi. 
7.2. Ijtimoiy ta‟minot va daromadlarni qo„llab-quvvatlash 
Ijtimoiy himoya sohasida olib borilayotgan siyosat aholi turmush 
farovonligini oshirish, kambag‗allik darajasini pasaytirish, inson kapitali 
va mehnat unumdorligini oshirish hisobiga iqtisodiy o‗sishni 
rag‗batlantirish, ichki talabni oshirish va milliy iqtisodiyot tarkibini 
o‗zgartirishda muhim rol o‗ynaydi. Tahlillar ko‗rsatishicha, dunyo 

---

195 
aholisining aksariyat qismi ijtimoiy xizmatlar bilan to‗liq qamrab 
olinmagan. 2015 yilda jahon aholisining 45,2%igina ijtimoiy himoya 
turining hech bo‗lmaganda birontasi bilan qamrab olingan, qolgan 
54,8%i (4 mlrd. kishi) esa ushbu tizimda qisman qatnashadi yoki 
umuman qatnashmaydi
160
. 
Oilalar va jismoniy shaxslarning daromadlari turli manbalardan – 
xususiy sektorda ish haqi, boshqa oila a‘zolarining moddiy yordami va 
davlat tomonidan beriladigan pulli nafaqalar shaklida shakllanadi. 
Ijtimoiy ta‘minot tushunchasini muhokama etishda ijtimoiy ta‘minotning 
moliyaviy manbai asos sifatida xizmat qiladi. Keng ma‘noda ijtimoiy 
ta‘minot deganda, uning barcha moliyaviy manbalari ko‗rib chiqilsa, tor 
ma‘nodagi ijtimoiy ta‘minot tushunchasi davlat tomonidan ijtimoiy 
ta‘minotni moliyalashtirish dastaklari nazarda tutiladi. Ijtimoiy 
himoyaning turli modellari amal qiladigan mamlakatlarda ijtimoiy 
ta‘minot tizimi orqali aholining ijtimoiy himoyaga muhtoj qatlamlari 
daromadlarini qo‗llab-quvvatlashda kambag‗allar uchun minimal 
daromadlarni qo‗llab-quvvatlashdan tortib daromadlarni yo‗qotib qo‗yish 
riskiga uchragan aholi qatlamlarini ijtimoiy himoyalashga qaratilgan 
keng qamrovli tizimlarda amal qiladi. 
Buyuk Britaniyada ijtimoiy ta‘minot uchun sarflanadigan xarajatlar 
davlat xarajatlarining uchdan bir qismini tashkil etib, sog‗liqni saqlash va 
ta‘limga sarflangan xarajatlar yig‗indisiga teng. Ijtimoiy ta‘minot 
xarajatlari har bir kishi uchun 2009–2010-yillarda yiliga o‗rtacha 3200 
funt sterlingni tashkil etgan
161
. 2017-yilda mamlakat aholisining ijtimoiy 
ehtiyojlari uchun ajratilgan xarajatlar jami xarajatlarning 14,2%ini 
tashkil etdi
.
162
Buyuk Britaniyadagi uy xo‗jaliklarining 60%ga yaqini hech 
bo‗lmaganda bir marta ijtimoiy ta‘minot xizmatlaridan foydalanishadi, 
20%i daromadga bog‗liq nafaqalar olishadi, 57%ga yaqini esa ijtimoiy 
ijarachilardan iborat. 
160
World Social Protection Report 2014/15 
161
World Social Protection Report 2014/15 
162
http://blog.vestigio.co.uk/2017/11/22/%D0%B1%D1%8E%D0%B4%D0%B6%D0%B5%D1%82-%D0%B1%D 
1%80%D0%B8%D1%82%D0%B0%D0%BD%D0%B8%D0%B8-uk-autumn-budget-2017/ 

---

196 
34,9
41,1
45,2
21,8
27,8
67,9
Bolalar nafaqasi
Farzand tug‘ilganda …
Hech bo‘lmaganda …
Ishsizlik nafaqasi
Nogironlik nafaqasi
Yoshga doir pensiya