I ноосфера – табиат тара³³иётининг янги бос³ичи


Ижтимоий тара³³иёт т´²рисидаги янги



Download 1,16 Mb.
bet3/87
Sana04.04.2023
Hajmi1,16 Mb.
#924756
TuriЛекция
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   87
Bog'liq
Ноосфера, геосиёсат ва мафкура

Ижтимоий тара³³иёт т´²рисидаги янги
концепцияга эµтиёж.
ундай ³илиб, одамзот тара³³иётининг биологик шакли, яъни физиологик ва интеллектуал такомиллашиши даври миллион йилларни ´з ичига олган б´лса, унинг ижтимоий шакли кейинги 10 минг йилликларга т´²ри келади. Ижтимоий тара³³иёт µа³ида турли концепциялар мавжуд. Шар³ мутафаккирлари жамият µолати ва тара³³иётини инсон а³лий салоµиятининг ривожи билан бо²лаб келганлар.
Форобий жамият одамлар ´зларига керакли истеъмол махсулотларини бирлашиб ишлаб чи³ариш эµтиёжлари туфайли юзага келган, дейди. У жамиятни фозиллар ва жоµиллар жамоаларига б´лади: фозил одамларгина моддий ва маънавий бойликларни к´пайтиради, натижада жамият бар³арор ривожланади. Жохиллар µукмрон б´лган жамоада бунинг тескарисини к´риш мумкин. Берунийнинг фикрича, жамият инсонлар томонидан шартнома асосида тузилиб, онгли меµнат туфайли у такомиллашиб боради. Ибн Сино одамлар ´заро ёрдамга муµтож, улар келишувга асосланган адолатли ³онунга таяниб фаолият белгилашлари керак, дейди.
¢арбда турли концепциялар юзага келган. Гегелнинг фикрича, жамият ³иёфаси ва ривожи "мутло³ ²оя» га бо²ли³, шу маънода у ижтимоий тара³³иётни ²оялар билан бо²лайди. Жамият ривожини ²ояларга бо²лаб изоµлаш Л.Фейербахда µам учрайди. Унингча, динларни такомиллаштириш, ягона «муµаббат дини» яратиш осойишталик ва тара³³иёт учун шароит б´лиши мумкин.
К.Маркс, христиан динидаги башоратларга таяниб туриб, жамият тара³³иётини формацияларга б´либ, уни ³андайдир бир чизи³ли µодиса сифатида тал³ин этади. Маълумки, Инжилда христианлик имон-эътиқодига эга бўлиши учун одам уч босқични босиб ўтиши башорат қилинган. Яъни, христианликка ўтишда индивид дастлабки босқичда дўзах азобидан қўрқиб ибодатларни мажбуран бажаради. К. Маркс буни жамият тараққиётига тадбиқ этиб, у босқични қулдорлик формацияси, деб атайди. Христианликка ўтишнинг иккинчи босқичида индивид Ота худодан илтифот кутиб(ялиниб) ибодатларни, урф-одатларни ўз вақтида бажариб, руҳан таскин топади. Ёлланма меҳнатга асосланган бу босқични К. Маркс капитализм, деб тарифлайди. Христианлик ихлос(эътиқод), яъни Ота худога бўлган чексиз садоқат руҳи 3- босқичда рўй бериши, унда индивид ўз христиан биродарлари билан бирга Библия башоратлари асосидаги ибодатлар, даъватлар, йўл-йўриқларни ўз инон-ихтиёри билан эркин бажаради. К. Маркс христианликдаги маънавий-рухий камолотнинг бу учинчи, юқори босқичини коммунистик формация, деб атайди.
Демак, христиан черкови оталарининг 2 минг йилдан бери диний эътиқодни мустахкамлаш учун ишлатиб келаётган “қулларча”, “ялиниб”, ва “ўғилчасига” ибораларидан фойдаланиб, Маркс формациялар тўғрисидаги таълимотни яратдики, бу христианликка сиғинган Оврупо халқлари руҳига яқин бўлгани учун ҳам коммунизм ғояларининг кенг тарқалиб кетишига сабаб бўлди. Маркс фикрича, инсоният тарихи муросасиз синфий курашлар тарихидан иборат б´либ, бунинг натижасида исти³болда бутун дунёда синфсиз жамият – коммунизм ³арор топиб, давлатга эҳтиёж ³олмайди. Маркснинг бу ³арашлари б´йича Совет даврида ´тказилган эксперимент инсоният бошига катта кулфатлар келтиргани маълум. Амалиёт Маркснинг бу хаёлотини кескин рад этди.
Маркснниг бу талимотига ³арши Шпенглернинг цивилизация алмашинуви т´²рисидаги концепцияси пайдо б´лди. Бунга к´ра, бир - биридан ажралган цивилизациялар 1200 – 1500 йил ичида яшаб, бош³аси билан алмашади. Шу маънода, Шпенглернинг фикрича, ¢арб цивилизацияси ´знинг охирги нафасини оляпти, натижада маънавий таназзулга учраяпти. Фроммнинг мавжудлик т´²рисидаги ³арашларидан маълум б´лишича, одамзот мавжудлик учун курашади ва бу кураш инсоний тус олиши учун µозирги динлар ´рнига а³идаларсиз, ³атти³ диний тартибларсиз инсонпарварлик дини шаклланса, инсон руµи радикал равишда намоён бўлиши мумкин. Биро³, тарихий µа³и³ат шундан далолат берадики, ягона дин яратиш й´лидаги µаракатлар уни бошлаганларнинг ³ув²ин ³илиниши ва ³атл этилиши билан тугаган.
Умуман олганда, ¢арб индивидуализми билан Шар³ жамоачилиги тамойиллари ³´шилуви натижасида µозир инсоният осмонида пайдо б´лган «³ора булутлар» чекиниб, порло³ келажак ифодаси б´лган ижтимоий тара³³иётнинг янги бос³ичига кириш имконияти µам µозир мавжуд.
Бизнинг фикримизча, одам моддий жисм ва рухий олам бирикмасидан иборат мавжудоддир. Шунинг учун улар нимагадир ишониши, эъти³од (ихлос) ³´йиши ва шу жараёнда нафс ³урбони б´лишдан ´зини са³лаб ³олиши керак. Бунинг учун, афтидан, Зард´штнинг эзгулик руµи ёвузлик руµи устидан пиравордида тантана ³илади, деган ²ояси асосида µозирги замон илм-фани, ил²ор фалсафий фикрларига таяниб туриб, имонли инсонлар – янгича тафаккур тарзига эга б´лган инсонлар шахсини шакллантириш, уларнинг куч-²айрати билан µар бир жамиятда маънавий-ало³ий муµитни со²ломлаштиришни бошлаш ма³садга мувофи³дир. Чунки бу ²оя барча динлардаги имон асосини ´зида гавдалантиради. Чунончи, исломда Аллоµ эзгуликка бошловчи, шайтон ёвузлик рухини ташувчи, одамни т´²ри й´лдан оздирувчи ³удрат. Аллоµга имон келтирган шайтондан хазар ³илади ва унга қарши кураш жараёнида поклик мартабасига эга б´лади. Христианликда µам уч юзли якка худо эзгуликка бошловчи, ересь эса сатана измига кирувчи одам µисобланади. Тавротда одамнинг руµи ³ашшо³лашади, олий руµга интилиш эса инсонни баркамол этади, дейилади.
Динлар муайян бир Олий ²оя ва асосий ²ояларни мафкура й´ли билан инсоннинг имон-эъти³одига айлантиришда жуда катта тажриба т´плаган. Шу тарихий тажрибаларга таяниб туриб, янгича дунё³араш асосида инсонлар руµини поклаш учун Зард´штнинг ю³оридаги ²ояси, шунингдек барча бунёдкор ²оялар асосида µам имон шаклланиши мумкинлигини эътибордан со³ит ³илмаслик керак. Зеро, имон инсон онгининг нодир ходисаси б´либ, у мауйян дунё³араш ифодаси б´лган бош ва асосий ²ояларни мафкуравий ижтимоий институтлар (оила, маµалла, ´³ув ва меµнат жамоалари, давлат ва нодавлат ташкилотлари, расмий ва норасмий уюшмалар) µамда мафкуравий воситалар, услублар ор³али одамлар онгига киритилади, ³албидан жой олдирилади, шу тарзда инсон ´з руµини ´зи поклаш имкониятига эга бўлади. Имон диний ёки илмий- фалсафий ва маданий- маърифий й´налишда µам инсонлар учун олий ³адриятга айланиши мумкун. Имоннинг фалсафий маъносини аввало тан олиш, с´нгра шу й´налишда тар²ибот – ташви³от ишларини й´лга ³´йиш лозим б´лади. Одамларга нафа³ат виждон эркинлиги бериш, шу билан бирга имон й´налишини танлаш эрки µам берилиши жоиздир. Имон й´налишлари хилма-хил б´лган µолда, ма³сад битта – имон воситаси билан инсон ´з руµини ´зи поклаш амалиёти етакчи майлга айланмо²и маъ³улдир.
Албатта жамият ва давлат томонидан барча одамларнинг феъли-атвори, фаолияти назорат остига олинади, ³онун-³оидалар, одоб-аµло³ маром (норма)ларига риоя ³илаётган индивидлар ра²батлантирилиб, унинг аксини ³илаётганлар жазоланадилар ва жамоатчилик нафратига дуч келадилар. Одамнинг инсон (жамиятлашган шахс)га айланиши учун бундай таш³и таъсир ва назорат албатта керак. Биро³, тарихий тажриба шуни к´рсатмо³даки, одамнинг инсонга айланиши учун бу кифоя ³илмайди, балки унинг ´з феъли-атвори, фаолиятига ´зи баҳо берадиган мезон µам керак. Имон маълум бир дунё³арашнинг ани³ шахслар амалиётида намоён б´лиши туфайли, у ана шундай мезон ролин ´йнайди. Бинобарин, фа³ат имонли одамлардагина инсоф-диёнат, адолат, меµр-мурувват, халол-поклик, вафо-садо³ат каби аµло³ий фазилатлар олий ³адриятга айланиши мумкин. Шунда жамиятда диёнатли, меµр-о³ибатли, меµр-мурувватли, µалол-пок, вафо ва садо³атда собит³адам, ижтимоий адолат тимсолига айланган баркамол ва со²лом авлод вояга етади. Ана шундай инсонлар ор³али маънавият боши берк к´чадан чи³иб, одамлар, хал³лар, миллатлар тинч-тотув яшашга, му³аррар чи³адиган барча зиддиятларни урушлар, жанжаллар, фитналар, террорлар й´ли билан эмас, балки музокаралар, ´заро ён беришлар, муросага келишлар ор³али ³адам-ба³адам µал этиш палласига кириши мумкин. Шунда табиат экологик µалокатдан, жамият маънавий тубанликдан халос б´либ, А³л ва унинг маµсули б´лган фан µамда техника ва технология муваффи³иятларидан инсониятнинг чин маънода фаровон, бахт-саодатли яшаши, порло³ келажак тамин этилиши мумкин.


Download 1,16 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   87




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish