Geo iqtisod 9-uzb-5-2013. indd

Dunyo donli ekinlari ekin maydonlarining tarkibi quyidagicha:
bug‘doy – 30%; sholi – 28%; makkajo‘xori – 25%; arpa – 9%; oq jo‘xori – 3%; 
javdar – 2% va boshqa donli ekinlar – 3%.
Dunyo aholisining yarmiga yaqinining asosiy ovqati guruchdan tayyorlangan 
taomlardir. Sholi minglab yillar oldin Xitoy va boshqa Sharq davlatlarida ekilib 
kelingan va sekin-asta jahon bo‘ylab tarqalgan.
Sholi ekinlarining dunyoning issiq va suv yetarli hududlari bo‘ylab tar-
qalishi uning muhim xususiyati hisoblanadi. Hozirgi vaqtda Sharqiy, Janubiy 
va Janubi-sharqiy Osiyo mamlakatlari jahon yalpi sholi hosilining 9/10 qismini 
yetishtirmoqda. Umuman, dunyo dagi barcha sug‘oriladigan ekin maydon larining 
2/3 qismida sholi ekiladi.
Yana bir muhim donli ekin 
makkajo‘xoridir. 
Uning asl vatani Meksi-
ka hisoblanadi. Makkajo‘xori, odatda, doni va poyasi uchun ekiladi. 
AQSH makkajo‘xori yetishtiradigan davlatlar orasida alohida ajralib turadi. 
Uning hissasiga jahonda yetishtirilayotgan makkajo‘xori yalpi hosilining 
40% idan ko‘prog‘i to‘g‘ri keladi. Dunyo davlatlari orasida makkajo‘xori yetish-
tirishda Xitoy, Argentina, Avstraliya, Vengriyaning ham mavqeyi ancha yuqori.
Aholini oziq-ovqat mahsulotlari bilan ta’minlashda moy, ildizmeva, sharbat, 
quvvat beruvchi ziroatchilik tarmoqlari ham ahamiyatlidir.
Aholi tomonidan iste’mol qilinadigan moyning 2/3 qismi 
soya, kungaboqar, 
yeryong‘oq, chigit
va boshqalardan olinadi. Soya yetishtirishda – AQSH (jahon 
soyasining yarmi), Braziliya, Argentina, Xitoy; yeryong‘oq yetishti rishda – 
Hindiston; kungaboqar yetishtirishda – Rossiya, Ukraina; zaytun yetishtirishda
Italiya, Ispaniya alohida ajralib turadi.
ildizmevalilardan 
kartoshka
yetishtirishda Rossiya, Polsha, Xitoy eng yirik 
mamlakatlardandir. 
Qandlavlagi,
asosan, qand-shakar olishda ishlatiladi va uni 
yetishtirishda Ukraina, Fransiya, Rossiya yetakchilik qiladi.