Geo iqtisod 9-uzb-5-2013. indd

Savol va topshiriqlar
1. Jahon iqtisodiy rivojlanishida xalqaro iqtisodiy aloqalar qanday o‘rin tutadi? Uning 
asosiy ta’sir xususiyatlari nimada? Xalqaro iqtisodiy aloqalarning rivojlanishida 
rivojlangan va rivojlanayotgan mamlakatlarning ishtirokini misollar bilan tahlil qiling.
2. Darslik matni ma’lumotlaridan foydalanib, xalqaro savdo geogra fiya sini o‘rganing. 
Undagi tovar mahsulotlari tarkibidagi o‘zgarishlar va ularning sabablarini bilish ga 
harakat qiling.
3. Erkin iqtisodiy zona, xalqaro iqtisodiy munosabatlarda savdo balansi, moliya-kre -
dit munosabatlari, fan-texnika aloqalari, xalqaro xizmat ko‘rsatish tushun chalarini 
bilasizmi?
4. Jahon ijtimoiy hayotida hozirgi xalqaro turizmning ahamiyatini tavsiflang.

---

89
ii Q i s m
JAhONNiNG REGiONAL TAVsiFi
23-§. Hududi, chegaralari, geografik o‘rni
Tayanch iboralar
Yevropa, hudud, region, regional, qit’a, materik, tekislik, pasttekislik, qir, tog‘, 
iqtisodiy jihat.
Yevropa qit’asining maydoni 10 mln. km
2
ni tashkil etadi. Shundan 5,9 mln. 
km
2
ga teng hududda (Rossiyadan tashqari) Yevropadagi barcha mamlakatlar, 
shu jumladan, sobiq Ittifoq respublikalari joylashgan. Rossiya Federatsiyasi jami 
hududining 4,1 mln. km
2
ga teng qismi Yevropa qit’asiga to‘g‘ri keladi.
Yevropa qit’asi shimoldan janubga (Shpitsbergen orolidan O‘rta dengizda 
joylashgan Krit oroligacha) 5 ming km ga, g‘arbdan sharqqa (Portugaliyaning 
6-mavzu. Yevropa mamlakatlarining 
umumiy tavsifi

---

90
Atlantika okeani sohilidan Rossiyaning Ural tog‘laridagi Yevropa – Osiyo 
qit’alari chegarasigacha) 6 ming km ga cho‘zilgan.
Yevropa aholisi (Rossiya aholisini hisoblamaganda) 2012-yil boshida salkam 
600 mln. kishini tashkil etdi yoki 1900-yilga nisbatan (300 mln.) deyarli ikki 
martaga ko‘paydi. Lekin, dunyo aholisi sonidagi uning salmog‘i XX asr ichida 
18 % dan salkam 8 % gacha kamaydi.
Yevropa nisbatan kichik qit’a bo‘lsa ham, uning geografik o‘rni bu yerda 
xilma-xil iqlim mintaqalari va tabiat zonalarining shakllanishiga sabab bo‘ldi. 
Shuning uchun ham qit’aga xilma-xil tabiiy sharoit xosdir.
Yevropa har xil relyef shakllari – tekislik va pasttekisliklar, qir va tog‘lar 
mavjudligi bilan ajralib turadi. Yevropada 26 ta har xil morfostruktura, 9 ta tabiiy-
geografik o‘lka ajratiladi. Yevropada o‘rtacha balandlikdagi tog‘lar ancha katta 
maydonni egallaydi. Ularning ko‘pchiligidan dovonlar orqali transport yo‘llari 
o‘tkazilgan.
Yevropa hududi g‘arb, shimol va janub tomonlardan dengiz va okeanlar suvi 
bilan o‘ralgan. Shuning uchun ham Yevropada (Rossiyani hisobga olmaganda) 
dengizdan 600 km uzoqlikda bo‘lgan joy yo‘q. Jumladan, Buyuk Britaniyaning 
katta qismida aholi dengizdan atigi 60 – 80 km uzoqlikda istiqomat qiladi. Boshqa 
qit’a va materiklardan farqli o‘laroq, Yevropa hududining 28 % i inson tomonidan 
o‘zlashtirilmagan, xolos.
Yevropa hududi G‘arbiy, Shimoliy, Janubiy va Sharqiy Yevropaga 
taqsimlanadi.
Ushbu regionlar ichida iqtisodiy jihatdan G‘arbiy va Shimoliy Yevropa
yuqori darajada rivojlangan, Sharqiy Yevropa esa nisbatan past rivojlangan hi-
soblanadi.
Amaliy ish
1. Yozuvsiz xaritada Yevropa hududini g‘arbiy, shimoliy, janubiy va sharqiy qismlarga 
taqsimlang.
2. Yevropa mamlakatlarini dengizga yaqin joylashganligining asosiy qulay va noqulay 
jihatlarini aniqlang.