Geo iqtisod 9-uzb-5-2013. indd

Temiryo‘l transporti
quruqlikda yuk tashish oborotiga ko‘ra eng yirik 
tarmoqdir. Bunda uning salmog‘i rivojlanayotgan mamlakatlarda, ayniqsa, 

---

84
yuqoridir. Hozirgi vaqtda jahon temiryo‘llarining umumiy uzunligi 1,2 mln. 
km ni tashkil qiladi. Ammo temiryo‘llar jahon mamlakatlarining atigi 140 tasida 
bo‘lib, yo‘llar umumiy uzunligining yarmi AQSH, Kanada, Rossiya, Hindiston, 
Xitoy, Ger maniya, Argentina, Avstraliya, Fransiya, Brazi liyadan iborat «birinchi 
o‘nlik» mamlakatlari hissasiga to‘g‘ri keladi. Temiryo‘llar Yevropada eng zich, 
rivojlanayotgan mamlakatlarda esa u juda siyrakdir. Bundan tashqari, temiryo‘l 
transportining rivojlanganlik darajasini ularning elektrlashtirilgan va yangi 
texnika (havo yostig‘i, magnit va elektrodinamika) vositalaridan foydalana olish 
imkoniyatlari ham belgilaydi. G‘arbiy Yevropa, Yaponiya, AQSH da temiryo‘llar 
FTI ning so‘nggi yutuqlari asosida qurilgan. Fransiya, Yaponiyada poyezdlar 
soatiga 280 – 350 km tezlikkacha harakat qilmoqda. Ayrim Afrika mamlakatlarida 
esa haligacha parovozlar xizmatidan foydalanib kelinadi.
Quvur transporti
jahonning neft va tabiiy gaz ko‘p miqdorda qazib 
chiqariladigan va ularni iste’mol qiladigan mamlakatlarda, ayniqsa, rivojlangan. 
Jahon neft va gaz quvurlarining umumiy uzunligi 1,5 mln. km dan iborat. Bu 
ko‘rsatkich yildan yilga oshib bormoqda. 
Asosiy neft quvurlari tarmog‘i neft qazib chiqaruvchi va uni iste’mol qiluvchi 
yirik davlatlar (AQSH, sobiq Ittifoq mamlakatlari, Kanada, Xitoy va boshqalar)da, 
neftni eksport qiluvchi (Saudiya Arabistoni, Iroq, Eron, Jazoir, Liviya, Meksika, 
Venesuela) va iste’mol qiluvchi (Fransiya, Italiya) mamlakatlarda mavjud. 
Asosiy gaz quvurlari tizimi esa deyarli faqat rivojlangan mamlakatlarda 
tashkil topgan. Ular AQSH, sobiq Ittifoq mamlakatlari, Germaniya, Kanada, 
Niderlandiya va boshqa davlatlardir.