Geo iqtisod 9-uzb-5-2013. indd

Tabiiy resurs omili
. Industrlashtirish jarayonining dastlabki bosqichlarida 
asosiy xo‘jalik tarmog‘i – sanoatning joylashishi tabiiy resurslar, dastavval foydali 
qazilmalar geografiyasi tomonidan aniqlangan. Jumladan, og‘ir sanoat tarmoqlari 
toshko‘mir va temir rudasi mavjud konlar hamda havzalarga joylashtirilgan. 
FTI davrida ushbu xususiyatning ahamiyati ancha pasaydi. Avvalambor, bu 
fantalab tarmoqlarga taalluqlidir. Lekin undiruvchi sanoat geografiyasida tabiiy 
resurs omili hozirgi vaqtda ham hal qiluvchi rol o‘ynamoqda. Shu yo‘nalishda 
inson oyog‘i yetmagan yerlar ham o‘zlashtirilayotganligini aytib o‘tish lozim 
(shimoliy hududlar, dengiz shelfi).

---

60
Transport omili.
FTI davrigacha ushbu omil ishlab chiqarishni joylashtirishda 
ko‘pincha hal qiluvchi ahamiyat kasb etgan. Aloqa yo‘llari hamda transport 
vositalarining takomillashtirilishi transport xarajatlarining keskin kamayishiga olib 
keladi. Bu esa, o‘z navbatida, yuk va tovarlarni radiusi bir necha ming kilometrga 
teng masofaga olib borishga, insonning hududiy faolligini oshirishga, ishlab 
chiqarishni dengiz sohilida barpo etishga, tabiiy resurslarni uzoq masofalarga 
eksport qilishga, tabiiy sharoiti noqulay bo‘lgan yangi yerlarni o‘zlashtirishga, 
natijada ishlab chiqaruvchi va iste’mol qiluvchi rayonlar o‘rtasidagi mavjud 
hududiy farqlarni bar taraf etishga imkon bermoqda.
mehnat resurslari omili
. Mazkur omil ishlab chiqarishning joylashishiga 
va uning hududiga har doim ta’sir qilib kelgan va hozirda ham ta’sir 
ko‘rsatmoqda. Ma’lumki, ortiqcha mehnat resurslarining mavjudligi ishlab 
chiqaruvchi va xizmat ko‘rsatuvchi korxonalarni o‘ziga tortsa, ularning 
yetishmasligi yangi korxonalarni barpo qilish taklifini rad etuvchi eng 
muhim omil hisoblanadi. Aytilgan fikr, ayniqsa, mehnatni ko‘p talab qiluvchi 
tarmoqlarga taalluqlidir.
G‘arbiy Yevropadagi ulkan sanoat rayonlari va korxonalarida millionlab 
xorijiy ishchilar mehnat qilmoqda. Shu vaqtning o‘zida millionlab ortiqcha mehnat 
resurslariga ega Sharqiy va Janubi-sharqiy Osiyo mamlakatlarida rivojlangan 
davlatlar yordamida mehnatni ko‘p talab qiluvchi korxonalar barpo etildi. Shunga 
qaramasdan dunyoda, ayniqsa, rivojlanayotgan va qoloq mamlakatlarda bir necha 
o‘n millionlab iqtisodiy faol aholi ishsizlar safini tashkil etadi.