Geo iqtisod 9-uzb-5-2013. indd

Yim ning hududiy tarkibi (2012-y. ma’lumotlari)
Davlatlar
Yim trln. doll.
shu jumladan: aholi jon 
boshiga, ming doll.
AQsh
YI
shu jumladan: 
Germaniya
Fransiya
italiya
buyuk britaniya
Yaponiya
Xitoy
kanada
hindiston
braziliya
Rossiya
15,7
16,8
3,3
2,4
2,0
2,3
4,5
12,5
1,4
4,8
2,4
2,6
50,6
34,5
39,1
35,5
30,1
36,7
36,2
9,1
41,5
3,9
12,0
17,7
Dunyo bo‘yicha
85,5
12,0

---

57
olib keldi. FTI moddiy ishlab chiqarishni tashkil etuvchi yirik tarmoqlar ichida 
ham katta siljishlar keltirib chiqaradi.
Sanoatning tarmoq tarkibida qayta ishlovchi tarmoqlarining o‘rni va ahamiyati 
yana ham o‘smoqda, ularga hozir jami sanoat mahsulotining 9/10 qismi to‘g‘ri 
kelmoqda.
Qishloq xo‘jaligida bunday o‘zgarishlar asta-sekin yuz bermoqda. Shunga 
qaramasdan, FTI chorvachilik tarmog‘ining qishloq xo‘jaligi yalpi mahsulotini 
ishlab chiqarishdagi salmog‘ini keskin ko‘tarib, 3/4 qismga yetishini ta’minladi.
FTI transport tarmoqlari o‘rtasidagi mavjud nisbatni keskin o‘zgartirishga 
olib keldi. Temiryo‘l transportining ahamiyati birmuncha pasaydi. Avtomobil 
transporti shahar atrofi va ichida yo‘lovchilar tashishda muhim ahamiyat kasb 
etdi. Keyingi yillarda avtomobil transportining shaharlararo hamda xalqaro yuk 
va yo‘lovchi tashishdagi ahamiyati oshib borayotganligini aytib o‘tish lozim.
Dengiz transporti xalqaro savdo yuklarining asosiy qismini tashib bermoqda, 
lekin uning yo‘lovchilar olib yurishdagi ahamiyati keskin pasaydi (xalqaro 
turistlar bundan mustasno). Havo transportining yo‘lovchilarni o‘rta va, ayniqsa, 
uzoq masofalarga tashishdagi roli kundan kunga oshib bormoqda.
4. FTI ning xo‘jalikning hududiy tarkibiga ta’siri: eski va yangi o‘zlash tirilgan 
rayonlar. Eski o‘zlashtirilgan rayonlar, asosan, XIX asrda va XX asrning boshida 
barpo qilingan bo‘lib, hozirda ularning katta qismi ta’mirlanishga muhtoj bo‘lib 
qolgan. Shu bilan bir qatorda, FTI ta’sirida yangi sanoat – shahar – transport 
qurilishi amalga oshirilmoqda, qishloq xo‘jaligi uchun yerlar o‘zlashtirilmoqda. 
Bunday holat, ayniqsa, katta tabiiy resurs salohiyatiga ega rayonlarga xosdir.
FTI davrida ishlab chiqarishning hududiy tarkibiga yangi texnika va 
texnologiya katta ta’sir ko‘rsatmoqda. Po‘latni to‘xtovsiz eritish usulidan 
foydalanish – yangi turdagi sanoat korxonalarining yiliga 100 –500 ming tonna 
po‘lat erituvchi mini zavodlarning barpo qilinishiga olib keldi. Shunday zavodlar 
hozirgi vaqtda po‘lat ko‘p miqdorda ishlatiladigan hududlarda barpo qilinmoqda. 
Mehnat resurslari yetishmaydigan hududlarda avtomatlashtirilgan korxonalarni 
qurish nazarda tutilgan.
Amaliy ish
1. 10-jadvalda keltirilgan ma’lumotlarni daftaringizga yozib oling va tahlil qiling.
2. Aholining bandlik tarkibi va tashqi savdo aylanmasida bo‘lib o‘tgan o‘zgarishlarni 
tasniflang.

---

58