Филсофия жуўмақлаўшы жазба жумыстың

erkinlik, tiykarınan tek erkinlik burın bar bolmaǵan bilimdi
jaratıw múmkinshiligin beredi;
anaw yamasa mınaw salada insanǵa berilgen dóretiwshilik qəbileti
elementi;
dóretiwshilik processi júz berip atırǵan həm insan óz dóretiwshiligi
ushın material alıp atırǵan əlem elementi.
«Haqıyqıy dóretiwshilikte bərhama katarsis, ruwxtıń ruwxıyfizikalıq stixiyadan tazalanıwı, azat bolıwı yamasa ruwxtıń ruwxıyfizikalıq stixiyanı jeńiw processi júz beredi», dep kórsetken edi
N.Berdyaev. Onıń pikirinshe dóretiwshilik insannıń genial təbiyatın
kórsetedi, sebebi, hər bir insan genial bolıp tabıladı. Dóretiwshilik, óz
ómiri həm ilimiy-izertlew jumısına dóretiwshilik penen qatnas jasaw
insannıń, dóretiwshi alımnıń huqıqı ǵana emes, al minneti de.
Amerikalı ilimiy dóretiwshilik izertlewshisi, Garvard
universitetiniń professorı U.Gordon ilimiy dóretiwshilikti sinektika
kóz-qarasınan kórip shıǵadı.
Sinektika – həzirgi zaman ilimiy epistemologiyasınıń hər qıylı sala
qənigelerinen toparlardı izbe-iz qəliplestiriw jolı menen jeke tərtiptegi ilimiy dóretiwshilikti emes, al jámáátlik ilimiy dóretiwshilikti qolaylı etiw názerde tutılǵan baǵdar bolıp tabıladı.
Bunday ilimiy dóretiwshilik jámááttiń hár bir aǵzası óz bilimi, qábileti hám iske qatnası menen kásiplerin tolıqtıradı hám usı tiykarda izertlew obekti hár tárepleme kompleksli túrde úyrenedi.
Bunda izertlew toparı barlıq aǵzalarınıń
dóretiwshilik qəbileti qosılıp, pútkil jəməət ilimniń dóretiwshilik
potencialın arttırıwshı faktor bolıp xızmet etedi.
Gordonnıń pikirinshe, dóretiwshilik processinde intuiciya úlken rol
atqaradı, ilimiy jańalıqlar ashıw ilimiy bilimdi arttırıwǵa jərdem
etedi. P.Uorftıń sinektikası tómendegi negizgi principlerge
tiykarlanadı:
*irracional, intuitiv faktorlar racional, logikalıq-diskursivlik
faktorlarǵa qaraǵanda úlken rol atqaradı, emocionallıq komponentler
intelektuallıq komponentlerden əhmiyetlirek;
*insan dóretiwshilik qəbiletler menen tuwılmaydı, olardı arnawlı
bilim alıw processinde qəliplestiriw həm shınıqtırıw kerek boladı;
*ilimiy dóretiwshilik processin jəməətlik izleniw túrinde əmelge
asırıwzərúr;
*ulıwma jəməəttiń həm onıń hər bir aǵzasınıń dóretiwshilik
belsendiligin psixologiyalıq faktorlardan sanalı túrde paydalanıw jolı
menenarttırıwmúmkin.
Bunday qatnasta ań-sanasız salanı, izertlewshiniń spontan túrde
pikirlewi həm intuiciyasın izbe-iz basqarıw múmkinshiligin kóz-aldıńa
keltiriw əhmiyetli. Bunday basqarıwda metaforalar, associaciyalar,
mədeniyat maydanında pikirdiń sharıqlawı həm basqalar úlken rol atqaradı,
olar insannıń dóretiwshilik qəbiletin kúsheytedi, oǵan «túrtki beredi»
(U.Gordon).
Joqarıda kórip shıǵılǵan dóretiwshilikke baylanıslı N.A.Berdyaev həm
U.Gordonnıń kóz-qarasları kópshilik jaqtan bir-birinen ayrılıp turadı,biraq olar bir-birin tolıqtıradı həm dóretiwshilik jumısın adamnıń həm oǵan pikirles bolǵan dóretiwshilik jəməətiniń mənawiy belsendiligimenentikkeleybaylanıstıradı.
Ilimiy jumıstıń dúzilisine qoyılatuǵın talaplar
Ilimiy jumıstıń (məselen magistrlik dissertaciyası)nıń
dúzilisi – bul usı jumıstıń hər qıylı bólimlerin dúziw tərtibi, olardıńóz-ara logikalıq baylanısı həm izbe-izligi bolıp tabıladı.
Ilimiy jumıs – bul ilimiy dóretiwshiliktiń nətiyjesi, barlıq
bólimleri bir-biri həm pútkil jumıs jəne onıń basqa quram bólekleri
menen óz-ara baylanısqan bir tutas jumıs esaplanadı.
Jumıstıń (dissertaciya) teması ilimiy jumısta qoyılǵan tiykarǵı
mashqalanı qısqasha səwlelendiredi. Tiykarǵı mashqalanı sheshiw ilimiy
jumıstıń tiykarǵı nətiyjesi, sonlıqtan da tema jumıstıń tiykarǵı
nətiyjesi menen anıqlanıwı kerek. Tiykarǵı nətiyjelerge baylanıslı
bolmaǵan ekinshi dərejeli detallar temada səwlelendirilmewi tiyis. Onda
ne izertlenip atırǵanı emes, al izertlew juwmaǵında alınǵan nətiyjeler ózkórinisintabıwıkerek.
Ilimiy jumıstıń maqseti juwap tabıw, tiykarǵı mashqalanıń
sheshimin tabıwǵa tikkeley kómeklesetuǵın jeke (jərdemshi) sorawlarǵa
tiykarǵı mashqalanı baylanıstırıw bolıp tabıladı. Ilimiy izertlewdiń
maqsetin anıq, durıs qoyıw ilimiy mashqala ústinde jumıs baslaǵanda da,
onıń nətiyjelerin rəsmiylestiriwde de əhmiyetli metodologiyalıq rol
atqaradı. Jumıstıń maqseti avtor qaysı salada óz izertlewin əmelge
asıratuǵının emes, al oqıwshıǵa qanday nətiyjeler usınılatuǵının
kórsetiwikerek.Ilimiy jumıstıń mazmunı degende, tiykarǵı mashqalanıńsheshimihəmjuwapları bolǵan jərdemshi sorawlarǵa baylanıstırıwjəneusıjuwaplarhəm sheshimlerden izertlewdiń tiykarǵı nətiyjelerinshıǵarıwtúsiniledi.
Jumıstıń mazmunın baplarǵa həm paragraflarǵa ajratıwdı bul bólimler
kólemi boyınsha bir qıylı bolıwı tiyis dep túsinbew kerek: həmmesi
jumıstıń anaw yamasa mınaw bólimi (babı, paragrafı, bənti)
nətiyjeleriniń əhmiyetliligi həm quramalılıǵına baylanıslı boladı.
Jumıstıń tiykarǵı nətiyjesi onıń avtorı (avtorları) ózi (ózleri)
alǵan dóretiwshilik jumısınıń jemisi bolıp tabıladı. Nətiyjeniń
jańalıǵı onıń basqa avtorlar əmelge asırǵan jumıstıń nətiyjelerinen
nesi menen ayrılıp turatuǵının kórsetedi, avtordıń bul məselege
baylanıslı kóz-qarasların («know how») səwlelendiredi.
Ilimiy izertlewdiń nətiyjelerin tiykarlaw usı nətiyjelerdiń
jańalıǵı həm əhmiyetliligin tiykarlaw ushın zərúrli dəlillerdi
keltiriwdi, qabıl etiwdi talap etedi. Dəlillerdi arnawlı ədebiyatlarǵa
súyene otırıp, anıq, qısqa, ıqsham etip bayanlaw kerek. Avtor qolǵa kirgizgennətiyjeleriniń mənisin túsindiriwi, olardıń durıslıǵın, jańalıǵınhəməhmiyetin tereń tiykarlap beriwi zərúr.
Jumıstıń kirisiw bóliminde tiykarǵı túsinikler həm dəliller
kórsetiledi, basqa avtorlardıń nətiyjeleri həm jumısta paydalanılǵan
ədebiyatlar atap ótiledi. Kirisiwde dissertaciyanıń jaqlawǵa qoyılıp
atırǵan tiykarǵı nətiyjeleri qısqasha annotaciya túrinde bayan etiliwi,
olardıń jańalıǵı həm əhmiyetliligi (aktuallıǵı) kórsetiliwi kerek.
Ilimiy jumıstıń (dissertaciyanıń) juwmaǵında onıń nətiyjeleri
tiykarında jumıstıń maqsetine erisilgeni haqqında dəlillengen juwmaq
shıǵarıladı. Usınıń menen birge juwmaq – bul jumıstıń mazmunındaǵı
nətiyjelerdiń əpiwayı dizimi emes, al aralıq nətiyjelerden tiykarǵı
nətiyjeler qalayınsha kelip shıǵatuǵınınıń kórinisi boladı.
Joqarıda aytılǵanlar – jumıstıń teması, maqsetleri, mazmunı həm
juwmaǵı bir-biri menen ajıralmas baylanıslı bolıp, tutas bir
pútinliktiquraytuǵınınkórsetedi.
Dissertaciyanıń tiykarǵı, bas mashqalası jumıstıń maqsetin,
mazmunın, dúzilisin həm basqalardı belgilep beredi.
Hər bir ilimiy jumıs belgili bir túsniklerge tiykarlanadı. Ilimiy
jumıstıń tiykarǵı túsinikleri anıq həm úzil-kesil sheshiwshi túrde
sıpatlanǵan bolıwı kerek. Túsinikke təriyp usı jumıstıń
(dissertaciyanıń) tiykarǵı wazıypasın sheshiw kóz-qarasınan əhmiyetli
esaplanǵan belgiler arqalı beriledi.
Bunda túsiniklerge berilgen təriypler epistemiologiyalıq kóz-qarastan
əpiwayı həm túsinikli bolıwı kerek. Bunday bolmaǵan jaǵdayda təriyplenipatırǵan túsiniktiń mənisi abstrakt həm túsiniw ushın qıyın bolıpqaladıyamasa onı ulıwma túsiniw múmkin bolmaydı.
Túsiniklerge beriletuǵın táriyipler anıq hám