Филсофия жуўмақлаўшы жазба жумыстың

Mashqala — qıyın ilimiy məsele bolıp, sheshiwdi, izertlewdi talap
etedi. Ol mashqalalıq jaǵdaydıń nátiyjesi esaplanadı. Ol burınnan bar
eski bilimler hám emprik yamasa teoriyalıq izertlewler nátiyjesinde
jańadan tabılǵan bilimler arasında qarama-qarsılıq júzege keliwi
sebebinen payda boladı. Kompleksli mashqalalar (yamasa problematika) -
ádette, bir baǵdardaǵı bir qansha qıyın máseleni óz ishine alatuǵın
mashqalalar kompleksi bolıp tabıladı.
Tema-bul ilimiy másele bolıp, izertlewdi talap etetuǵın
mashqalalardıń belgili bir salasın qamtıp aladı. Ol kóplegen izertlew
máselelerine – mashqalanıń anıq bir salasına tiyisli bir qansha mayda
ilimiy məselelerge tiykarlanadı. Máseleni sheshiwde belgili bir izertlew wazypası sheshiledi. Mısalı, jańa materialdı islep shıǵıw, konstrukciya, aldıńǵı texnologiyalardı jaratıw. Bunda olardı orınlaw tek teoriyalıq hmiyetke iye bolıp qalmastan, al tiykarınan kútilip atırǵan belgili bir ekonomikalıq nátiyjege iye ámeliy áhmiyetke iye boladı. Mashqala hám temanı tańlaw qıyın jáne juwapkerli is, ol bir neshe basqıshtı óz sheshimin tabadı. Mashqala hám temanı tańlaw qıyın jáne juwapkerli is, ol bir neshe basqıshta óz sheshimin tabadı.
1. mashqalalıq jaǵdaydıń kelip shıǵıp, mashqala kórsetiledi hám kútilip atırǵan nátiyje ulıwma túrde belgilenedi.
2. mashqalanıń akuallıǵı, onıń ilim hám texnika ushın áhmiyetli ekenligi anıqlanadı.
3. mashqalanıń strukturası islep shıǵıladı – tema, kishi temalar, sorawlar hám olar arasındaǵı baylanıslıq ayrıladı. Nátiyjede mashqala “teregi” qáliplesedi.
Sońınan mashqalalar tiykarlanǵannan, onıń strukturaları islep
shıǵılǵannan keyin ilimiy xızmetker (yamasa jámáát) qaǵıydaǵa bola ilimiy izertlew temasın óz betinshe, ǵrezsiz túrde tańlaydı. Kóbinese temanı tańlaw izertlewdi alıp barıwǵa qaraǵanda qıyınıraq boladı.
Ilimiy izertlew temasına bir qatar talaplar qoyıladı:
1. Tema aktual bolıwı, házirgi payıtta sheshiwdi talap etiwi zárúr.
Fundamentallıq izertlewler menen baylanıslı temalardıń aktuallıq
dárejesin belgilew ushın házirshe tiyisli ólshemler joq. Sonıń ushın da,
aktuallıǵın iri alım yamasa ilimiy jámáát belgileydi. Temanıń ámeliy
sıpatına kelsek, onıń áhmiyetliligi, qaǵıydaǵa bola óndiristiń belgili
bir tarmaǵınıń rawajlanıw həm ekonomikalıq nətiyjelilik talaplarına qaray belgilnedi.
2. Tema jańa ilimiy máseleni sheshiwi hám ilimiy jańalıq sıpatına iye bolıwı kerek.
3. Ilimiy temaǵa qoyılatuǵın talaplar bolıp ekonomikalıq
nətiyjelilik hám áhmiyetlilik esaplanadı. Ámeliy izertlewler menen
baylanıslı temalar tańlaw basqıshında shama menen belgilenetuǵın
ekonomikalıq nátiyje beriwi tiyis. Fundamentallıq sıpattaǵı temanı
tańlawda ekonomikalılıq nátiyjelilik ólshemi áhmiyetlilik ólshemine óz ornın bosatıp beredi.
Ilimiy temaǵa qoyılatuǵın talaplar bolıp ekonomikalıq nátiyelilik hám áhmiyetlilik esaplanadı. Ámeliy izertlewler menen baylanıslı menen baylanıslı temalar tańlaw basqıshında shama menen belgilenetuǵın
ekonomikalıq nátiyje beriwi tiyis. Fundamentallıq sıpattaǵı temanı
tańlawda ekonomikalılıq nátiyjelilik ólshemi əhmiyetlilik ólshemine óz ornın bosatıp beredi.
4. Tema ilimiy baǵdarǵa sykes, muwapıq bolıwı kerek. Bul ilimiy
jəməəttiń mamanlıǵı hám wákilliginen barınsha tolıq túrde paydalanıwǵa imkaniyat beredi. Nátiyjede islep shıǵıwdıń teoriyalıq dárejesi, sapası hám ekonomikalıq nátiyjeligi artadı, izertlewdiń orınlanıw múddeti qısqaradı.
5. Engiziliw temanıń əhmiyetli sıpatı bolıp esaplanadı. Temanı
islep shıǵıwshılar onı rejedegi múddette tamamlaw imkaniyatların
belgilewi hám buyırtpashınıń óndirislik sharayatlarına engiziliwin
anıqlawı kerek. Olar tiyisli óndiristi, onıń házirgi waqıttaǵı həm
keleshektegi talapların jaqsı biliwleri zárúr.
Temanı tańlaw eldiń hám shet el ádebiyat dáreklerin, sheshilip atırǵan
jańa máselege baǵıshlanǵan materiallardı dıqqat penen úyrenip shıǵıw menen qosa alıp barıladı.
Sońǵı jıllarda temanı tańlawda eksperiment bahalaw usılı keń
qollanılmaqta. Bunıń mənisi sonda, rejelestirilip atırǵan tema qənigeekspertler tərepinen bahalanadı. Hər bir ekspert temalarǵa qoyılatuǵın tiyisli talaplardı ballardı bahalaydı.
Eń joqarı ball ápiwayı túrde esaplanadı.
Yaǵnıy eń kóp ball toplaǵan tema maqul bolıp tabıladı.
Magistrlik dissertaciyasınıń teması aktual həm qaǵıydaǵa bola
magistrant tańlaǵan qənigelik boyınsha anıq ilimiy yamasa ilimiy əmeliy
məselelerdisheshiwgeqaratılǵanbolıwıkerek.
Magistrlik dissertaciyalarınıń temaları instituttıń ilimiy keńesi tárepinen tastıyıqlanadı fundamentallıq ilimiy hám ámeliy izertlewler baǵdarlamsına muwapıqlastırıladı, tərepinen tastıyıqlanǵan fundamentallıq ilimiy hám ámeliy izertlewler
magistrlik dissertaciyasınıń izertlew juwmaqları hám usınısları,
táriypi hám qaǵıydaları avtor tárepinen tolıq tiykarlanǵan túrde
usınıladı, yaǵnıy onıń jumısı ózi tańlaǵan kásip salasında ilimiy is
penen shuǵıllana alıwdıń baslanǵısh kónlikpeleri barlıǵın kórsetiwi
kerek. Magistrlik dissertaciyasınıń ilimiy hám ilimiy-ámeliy dárejesi
bilimlendiriw baǵdarlamasınıń talaplarına juwap beriwi shárt. Usı
jumıstıń orınlanıwı onıń avtorı ǵárezsiz túrde, óz aldına ilimiy
(ámeliy) izleniw alıp bara alatuǵının, kásiplik mashqalalardı kóre biliwgeúyrengenligin hám olardı sheshiwdiń ulıwma usılların biletuǵınınkórsetiwitiyis.
Ulıwma magistrlik dissertaciyası magistranttıń ilimiy jaqtan
jetikligin hám qánigelik yamasa qánigelesiw boyınsha tereń kásiplik
tayarlıqqa iye ekenligin sıpatlawı zərúr. Sonlıqtan da magistrlik
dissertaciyasınıń avtorı ilimiy jumısı arqalı óziniń ilimiy mamanlıq dərejesin, sonıń ishinde , óz aldına ilimiy izertlew júrgiziw jənebelgilibir ilimiy yamasa ámeliy wazıypalardı sheshe alıw kónlikpelerineiyeekenligin kórsete alıwı kerek. Magistrlik dissertaciyasınıń mazmunı, dóretiwshilik ózgesheligi,avtordıń bilimi, jeke tájriybeleri hám kóz-qarasları menen ayrılıp turadı.

Magistrlik dissertaciyası máseleniń teoriyalıq tárepin, mashqalaların,
ilimiy hám ámeliy wazıypalardı tallawdı jəne sheshiwdi jəmley otırıp ,
logikalıq oylap dúzilgen reje tiykarında jazıladı. Magistrant huqıq
qorǵaw uyımları sistemasınıń ózgesheliklerin esapqa ala otırıp hám sırt el mámleketleri tájriybesin úyrenip jáne tájriybe arttırıw
materiallarınan paydalanıp, dissertaciyada názerde tutılǵan máselelerdi
sheshiwjollarınusınısetedi.
Institutta hár jılı magistrlik dissertaciyalarınıń temaları
juwapker kafedralar tárepinen islep shıǵıladı, instituttıń ilimiymetodikalıq keńesinde dodalanadı həm tastıyıqlaw ushın ilimiy keńeskekirgiziledi. Ilimiy keńeste tastıyıqlanǵan magistrlik dissertaciyalardıńtemaları magistratura tıńlawshılarına tańlap alıw ushınusınıladı.
Kafedradaǵı ilimiy-izertlew jumısınıń temaları instituttıń
ilimiy is rejesi boyınsha alıp barılıp atırǵan ilimiy-izertlew
jumıslarınıńulıwma baǵdarların kórsetedi.
Solay etip, institutta hər jılı islep shıǵılatuǵın həm magistrlik
dissertaciyaların jazıw ushın usınılatuǵın temalar juwapker
kafedralarda, ulıwma institutta alıp barılıp atırǵan ilimiy-izertlew
jumıslarınıń ulıwma temaları menen tıǵız baylanısqan bolıwı shərt.
Demek, tıńlawshılarǵa usınıs etilip atırǵan magistrlik
dissertaciyalarınıń temaları kafedralarda alıp barılıp atırǵan ilimiyizertlew jumıslarınıń ayırım baǵdarları həm instituttıń ilimiyizertlew jumıslarınıń ulıwma temaların anıqlastırıp baradı.