3-tema. Ilimiy-publicistikalıq stilde arnawlı atamalar Jobası

3-tema. Ilimiy-publicistikalıq stilde arnawlı atamalar
Jobası:
1. Ilim, ilimiy bilim, ilimiy izertlew, ilimiy etika túsinikleri
2. Ilimiy sholıw (talqı) túsinigi
3. Ilimiy-publicistikalıq stilde arnawlı atamalar
1. Ilim, ilimiy bilim, ilimiy izertlew túsinikleri
Ilim túsiniginiń mánisin túsiniw, arnawlı bir pán salasında ilimiy izertlewlerdi ámelge asırıw bilim alıw, ilimiy izertlew júrgiziw túsiniklerin ańlap alıwdı talap etedi. Bilim alıw, dáslep, haqıyqatlıqtı ańlawdan baslanadı, keyninen átirap -bolmıs penen keńlew tanısıw, qızıqqan tarawı boyınsha pánlerdi oqıp-úyreniw basqıshlarına ótiledi. Ilimiy izertlewler tiykarlanıp joqarı tálim basqıshlarınan baslanadı hám az-azdan ilimiy izertlew iskerligine ótiledi. Ilimiy izertlew jumısınıń maqseti- ilimiy bilimlerdi tereńlestiriw, haqıyqatlıq haqqındaǵı obyektiv bilimlerdi iyelew bolıp tabıladı.
Sonı aytıw kerek, ilimde hár qanday jańa ilimiy dálildi anıqlawdıń ózi menen ilimde jańa ashılıw jaratıp bolmaydı. Ilimde jańa ashılıw, oylap tabıw ushın jańa ilimiy dálillerdi pán kózqarasınan tiykarlaw, olardıń teoriyalıq hám ámeliy áhmiyetin kórsetiw kerek boladı. Ilimiy izertlew iskerliginiń baslanıw noqatı ilimiy izertlewlerden baslanadı, onıń ushın daslep belgisiz bolǵan jańa processler hám hádiyselerdi aldınan kóre biliw, aktual mashqalalardi anıqlaw hám olardıń sheshimi haqqında arnawlı bir boljawlardı alғa qoyıw talap etiledi. Izertlew jumısı arnawlı bir taraw boyınsha qoyılǵan anıq maqset hám izertlewshiniń jeke boljawınan kelip shıǵıp jobalastırıladı.
Hár qanday ilimiy izertlewdiń tiykarǵı maqseti - obyektti úyreniw, jańa nátiyjelerdi aldınan kóre bilip, hádiyselerdiń keleshektegi rawajlanıwın boljaw, dálillerdi anıqlaw hám analizlew, klassifikaciyalaw hám ulıwmalastırıw, jańalıq ashılatuǵın ilimiy jańalıqlardı anıqlap, ámeliy usınıslar beriwden ibarat. Anıq maqset hám qatań joba tiykarında alıp barılǵan, zamanagóy usıl hám qurallar menen támiyinlengen, anıq esap -kitaplar tiykarında alıp barılǵan izertlew ǵana tábiyat hám jámiyettegi obyektiv nızamlıqlardı ashıw hám tereń biliwge múmkinshilik jaratadı.
Aytılǵanlardan tómendegi juwmaqlarǵa keliw múmkin: ilimdi iyelew tábiyat, insan hám jámiyet haqqındaǵı júdá anıq maksimal obyektivlestirilgen bilimdi alıwǵa qaratılǵan ilimiy izertlew procesinen ibarat; usı process dawamında tóplanǵan bilim ilimiy informaciya dep ataladı; ilimiy jumısı ilimiy bilim alıw, qayta islew hám saqlawdan ibarat bolǵan iskerlik turi bolıp tabıladı. Solay eken, ilim - bul adamzat jámiyetiniń óz-ózin hám átirap -álemdi ańǵarıwǵa urınıwı procesinde qolǵa kirgizgen barlıq anıq, obyektiv, barlıq ushın teń dárejede zárúrli bolǵan bilimleri kompleksi bolıp tabıladı.
Ilim-pándi iyelewdiń bas maqsetlerden biri bilim alıw. Insan iskerliginiń barlıq tarawlarında bilim maqsetke erisiwdiń ayrıqsha quralı esaplanadı. Ilimiy bilim teoriyalıq ózgeshelikke iye bolıp, tastıyıqlanǵan boladı. Ilimiy bilimniń ózgesheligi arnawlı tarawı retindegi pánniń qáliplesiwi jáne onı úyreniw jollarıniń ózgesheliklerinde kórinetuǵın boladı.
Ilimiy bilim alıw eki process - differensiaciya hám integraciya processlerin óz ishine aladı. Differensiaciya úyrenilip atırǵan obyekt qásiyetlerin basqalarınan parıqlaw arqalı úyreniw, ajıratıw, integraciya bolsa birlestiriw, bir-birine jaqınlastırıw túsiniklerin ańlatadı. XX ásirge kelip, ásirese integraciya, integrativ jantasıw ústin turatuǵın jónelis bolıp qaldı.
Ilim-pándi iyelewde eң kerek bolatuǵın eki zárúrli metodologiyalıq faktordı óz aldına atap kórsetiw kerek. Bulardan birinshisi, informaciya strukturası hám ulıwma qásiyetlerin arnawlı úyreniw zárúrligi sebepli informaciyanı toplaw hám jumıs alıp barıw procesin optimal dárejede shólkemlestiriw edi. Bul informatika, informaciyalastırıwdıń payda bolıwına alıp keldi. Ekinshisi bolsa, ilim-pánniń ilimiy qabıl etiliwi, ilimiy úyreniliwi, yaǵnıy ilimiy biliw obyektine aylanıwı bolıp, bunıń bólegi retinde ilmtanıw páni júzege keldi.
Jámiettiń pánge hám pánniń jámiyetke bolǵan múnasábetleri tekǵana uyqas, ayırım jaǵdaylarda hátte qarsı xarakterdi iyelewi de múmkin. Pán tek ǵana átiraptaǵı dúnya haqqında obyektiv bilimlerdi anıqlaydı, toplaydı hám jámiyet, tábiyattı rawajlandırıw ushın xızmet etetuǵın qurallardı jaratıp beredi, bálki oǵan zıyan keltiretuǵın qurallardı jaratıwı da múmkin. Solay eken, bilimler rawajlandırıwdıń joqarı dárejesi insannan oylaw hám kásiplik uqıptıń jańa dárejesin hám de joqarı ruwxıylıq hám etikalıq juwapkershilikti de talap etedi. Áyne joqarı ruwxıylıq hám etikalıq juwapkershilik, yaǵnıy insaniyat, jámiyet, tábiyat aldında juwapkerlik sezimin ıyelew insandı ilim-pándi tek jaqsılıq maqsetinde iyelew, jaqsılıqqa xızmet etiw, jámiyetti rawajlandırıw jolına jumsawǵa qaratıw sıyaqlı joqarı hám iygilikli niyetlerdi júzege keltiredi. Bul ilimiy ideologiya, ilimiy etika túsiniklerin de júzege keltiredi.