Induktiv juwaq shıǵarıw

Induktiv juwaq shıǵarıw

Induktivlik logikanıń tariyxı erte dáwirlerden baslanadı. Induktivlik juwmaq logikasın áyyemgi grek filosofları Sokrat, Platon, Aristotel islep shıqqan. Sokrattıń pikirinshe, predmetler haqqında ulıwma túsinikti keltirip shıǵarıwımız ushın, olardı aldı menen salıstırıwımız tiyis. Ol mayevtika principin (tuwıw iskusstvosı), basqasha aytqanda, indukciya tiykarında juwmaqlardı alıwdı qáliplestirgen.

Aristotel óziniń «Topika» atlı shıǵarmasında keltirip shıǵarıw jekkelikten ulıwmalıqqa ótiw dep jazadı. Ol induktivlik oy juwmaǵın klassifikaciyalawǵa urınadı, tolıq emes indukciya teoriyasın islep shıǵadı.
Induktivlik logikanıń bunnan keyingi qáliplesiwin Qayta tikleniw hám Jańa zaman dáwirlerinde tájiriybege tiykarlanǵan tábiyat tanıw ilimleriniń tez pát penen rawajalanıwı anıqlaydı. Induktivlik juwmaq teoriyasına anglichan filosofları F.Bekon, D.Gershel, Dj.Mill áhmiyetli úlesin qosadı.
Oylawdıń induktivlik forması neni ańlatadı?
Indukciya ulıwmalıqtıń kishi dárejesindegi bilimnen ulıwmalıqtıń úlken dárejesindegi jańa bilimge ótiwshi oy juwmaǵın, yaǵnıy dara jaǵdaylardan ulıwma pikirge ótiwdi ańlatadı.
Indukciyanıń dedukciyadan parqı nede?
Birinshiden, olar oydıń barısı menen parıqlanadı: deduktivlik oy juwmaǵında oy tekten túrge qaray (ulıwmadan daralıqqa qaray) háreket etse, induktivlik oy juwmaǵında oyımız keri baǵdarda háreket etedi, yaǵnıy túrden tekke qaray (daradan ulıwmaǵa qaray) baǵdar aladı.
Ekinshiden, olar oy juwmaǵınıń strukturası hám tiykarlardıń xarakteri boyınsha parıqlanadı:
- deduktivlik oy juwmaǵında eki tiykar bolsa, induktivlik oy juwmaǵında tiykarlar kóp boladı.
- deduktivlik oy juwmaǵında tiykarlardıń birewi shártli túrde ulıwma pikir bolsa, induktivlik oy juwmaǵında barlıq tiykarlar dara boladı.
- deduktivlik oy juwmaǵında eki biykarlawshı tiykar jaǵdayında juwmaqtı alıwǵa bolmaydı, induktivlik oy juwmaǵında juwmaqtı alıw barlıq tiykarlar biykarlawshı bolǵan jaǵdayda da múmkin boladı.
Úshinshiden, olar bir birinen juwmaqtıń xarakteri boyınsha parıqlanadı: deduktivlik oy juwmaǵında shın tiykarlardan, ádette, shın juwmaqtı alamız. Tek ǵana shártli-keskin sillogizm bul qaǵıydaǵa boysınbaydı (sebebi onda tek ǵana shın juwmaqlar bolıp qoymastan, itimallılıqqa iye juwmaqlar da boladı). Induktivlik oy juwmaǵında shın tiykarlar bolǵan jaǵdayda da juwmaq, ádette, itimallılıqqa iye boladı.
Solay etip, deduktivlik oy juwmaǵınan induktivlik oy juwmaǵınıń parqı sonda, egerde deduktivlik oy juwmaǵında tiykarlar menen juwmaqtıń arasında logikalıq ótiw qatnası orın alsa, induktivlik oy juwmaǵında tiykarlar menen juwmaqtıń arasındaǵı baylanıs tiykarlardıń tek juwmaqtı maqullawshı túrindegi logikalıq formaları járdeminde iske asırıladı. Maqullawshı qatnastıń belgisi – «╠» oqılıwı: mısalı, «D╠B» − Dnıń kóp bayanlamaların B bayanlaması maqullaydı. Eger de D bayanlamaları durıs bolsa, onda Bnıń durıs bolıw (itimallıǵı) dárejesi joqarı boladı.