Artur Shopengauer



Download 1,99 Mb.
Sana11.03.2022
Hajmi1,99 Mb.
#490823
Bog'liq
A.Shopengauer etikasi


Artur Shopengauer
«Bizde bastan da danaraq na’rse bar. Yag’niy, a’miyetli waqitlarda, o’mirimizdin’ sheshiwshi ma’writlerinde biz ne qiliw kerek ekenligin tu’siniw menen emes, ba’lkim bizdin’ bolmisimizdin’ en’ tu’binen kelip shig’atug’in ishki impuls penen basqariladi».
Artur Shopengauer (1788—1860) — nemec oyshili, zamanago’y Evropa irratsionalizminin’ tiykarshisi, o’z ko’zqaraslarin birinshi na’wbette racionalizmge, Gegel panlogizmine qarsi qoyg’an.
Artur Shopengaeur 1788-jili 22-fevralda Prussiyanin’ Dansk (ha’zirgi Gdansk) qalasinda tuwilg’an. Ol bay sawdager shan’arag’inan shiqqan.
1809-jili Artur Shopengauer Gettingen universitetinin’ medicina fakulteti studenti boldi ha’m 6 ay o’tip, medicinani u’reniwdi toqtatpay, filosofiya fakultetine o’tti ha’m ol jerde Platon ha’m Kantti ayriqsha itibar menen u’yrendi.
«Du’nya erk ha’m qabil etiw» – Artur Shopengauerdin’ tiykarg’i shig’armasi esaplanadi. Buk shig’armasinda o’mir, ta’rbiya, jalg’izliq ha’m minnet haqqindag’i ko’zqaraslari orin alg’an. Bul shig’armani jaziwda Shopengauer Epiktet ha’m Kant shig’armalarinan ta’sirlengen. Oyshil bul shig’armani oqiwshig’a sirtqi ma’plerge qaramastan, insannin’ishki pu’tinligi ha’m o’zi menen muwapiqlig’i, sonin’day denenin’saw boliwi baxittin’ birden-bir sebebi, degen pikirdi jetkizpekshi.
“Eristika yaki tartislarda jen’ip shig’iw o’neri” kitabi 19-a’sirde jazilg’an, biraq bul kitaptin’ a’hmiyetlilik da’rejesi ha’zirge kelip artpaqta. Kitapta Shopengauer jen’ip shiqqan tartislardin’ sirlarin aship beredi. Artur ha’tteki haq bolmay turip, qalayinsha tartista jen’ip shi’giw mu’mkinligin tu’sindiredi. Onin’ pikirinshe, tartista jen’iw ushin faktler menen tuwri qatnas jasaw kerek.
Shopengauer «O’mirdin’ a’hmiyetsizligi ha’m qayg’ilari haqqinda» kitabinda insaniyat o’z qa’lew ha’m umitiliwlarinin’ tutqini ekenligin jazadi - ha’r ku’ni mu’ta’jlikler asip baradi, bizlerdin’ za’ru’rliklerimizdi hesh na’rse qandira almaydi, ha’r bir eski tu’rtki jan’a, ku’shlirek ku’shti keltirip shig’aradi.
«Метафизика половой любви». Bul kitabinda da Shopengauerdin’ etikaliq ko’zqaraslarin ko’riwimizge boladi. Bunda jinisiy muhabbattin’ mazmuni, insannin’ o’limi ha’m o’limnin’ haqiyqatin qabil qiliw u’stinlik qiladi. O’mirge degen sheksiz umtiliw, instinktler ku’shi, du’nyanin’ illyuziya ta’biyatinin’ko’riniwi kitaptin’ syujetlerinde keltirilgen.
Onin’ ta’liymatinin’ o’zine ta’nligi – erklilik. Erk ha’r qanday janzattin’ baslaniwi bolip, ol ha’diyseler yaki “ko’rsetiwler”di keltirip shig’aradi.
Shopengauerdin’ pikirinshe, du’nyanin’ tiykari aqil emes, erk. Erk jer ju’zindegi ha’mme na’rseni jaratiwshi ha’m insannin’ barliq iskerligin basqaratug’in ku’shli do’retiwshi sanasiz ku’sh. Erk ko’r, erkin, ol hesh qanday sheklewler ha’m nizamlardi bilmeydi; ol tiykarsiz, yag’niy oni jaratiwshi ha’m oni basqaratug’in heshna’rse joq; kerisinshe ol ha’mme na’rseni basqaradi. Erk ma’ngi, ol jansiz ta’biyatta, janli ta’biyatta, insan ja’miyetinde ko’rinedi, obyektivlesedi.
Jansiz ta’biyattag’i erktin’ ko’riniwi (obyektivlesiwi) magnitleniw, tartisiw ku’shi, barliq ta’biyiy apatlar: tasqinlar, jer silkiniwleri ha’m basqalar, yag’niy ta’biyat iskerliginin’ ha’r qanday ko’rinisi
Tiri ta’biyatta bul jasaw ushin gu’res, instinktler ha’m refleksler.
Erktin’ insan da’rejesindegi ko’riniwi – egoizm, menmenlik, ashko’zlik, ko’re almawshiliq, eki ju’zlemeshilik, ha’kimiyatqa ha’wes h.t.b.
Shopengauer pessimizmnin’ tiykarshisi esaplanadi. Onin’ logikasi to’mendegidey: birinshiden, tezistin’ da’liyli. Insannin’ pu’tkil o’miri azap-aqiretlerden ibarat ekenligin, keyin oyshil insannin’ o’z o’limi haqqindag’i qorqiwin analiz qiladi ha’m tu’sindiredi ha’m bir juwmaqqa keledi. O’lim qorqiwi tiykarsiz, sebebi o’lim sol momentte ju’z beredi. Kim hesh bolmag’anda bir ma’rte esin ketken bolsa, ol biledi, awriwsiz ekenligin. Bir ta’repten, o’lim esinen ketiw menen salistiriladi, basqa ta’repten uyqi menen. Aqir aqibet ,o’lim qa’lewlerdin’ so’niwi.
Iskusstvo erk ha’reketinen qutiliwg’a ja’rdem beredi. Estetik ta’jriybede bizler qa’lewlerden azat bolamiz, ol yaki bul na’rse ziiyanli yamasa paydali ekenligin umitamiz. Insan o’zin ha’m azabin umitadi, ol jeke ma’plerden azat boladi. Iskusstvo do’retiwshileri de, olardin’ tutiniwshilari da ku’ndelikli mu’ta’jliklerden, o’mirdin’ qiyinlig’inan, egoizmnen qutilg’an. Sonday qilip, jaratiwshi, atqariwshi ha’m tutiniwshi ortasinda’gi parq a’hmiyetsiz bolip qaladi.
Shopengauer idealari filosoftin’ o’miri dawaminda ja’miyet ta’repinen talap qilinbag’an. Onin’ kitaplari satilmag’an, ta’liymatin taratiwg’a ko’p uriniwlarina qaramastan, onin’ o’zi kem tanilg’an.
F.Nicshe filosofiyasinin’ qa’liplesiwine Shopengauer idealari u’lken ta’sir ko’rsetti. Du’nyanin’tiykarinda erk turiwina (bul ma’selede ol ustazi menen bir pikirde bolg’an) isengen. Nicshe erk haqqindag’i ta’liymatti toliqtiradi ha’m konseptsiyanin’ o’zine ta’n variantin usinadi. Sonday qilip, Evropa filosofiyasida irratsionalistlik tendentsiya ken’eyip, ku’shiyip barmaqta.

Itibarlarin’iz ushin raxmet!


Download 1,99 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish