Evolyutsiya nazariyasi

Tabiiy tanlanish formalari. Olimlar tabiiy tanlanishning 30 dan ortiq formalarini farqlaydilar. Ularning populyatsiya darajasidagilari quyidagi 4 tadir:
Harakatlantiruvchi tanlanish. Buni harakatlantiruvchi yoki yo‘naltiruvchi tanlanish deyiladi. Tanlanishning bu formasi belgilarni eski individlar o‘rniga muhit sharoitlariga moslashgan yangi individlar vujudga keltirishi bilan ifodalanadi. Bu tanlanish o‘rtacha darajadagi belgilarni ijobiy tomonga qarab siljishga, normadagi fenotipdan keskin farq qiluvchi organizmlar saqlana boradi.
Harakatlantiruvchi tanlanish davomida belgi-xossalar kuchayishi yoki susayishi mumkin. Masalan: lentasimon chuvalchanglarda ovqat hazm qilish sistemasi yo‘qolgan, lekin gavda qoplami kuchaygan. Qushlar va hayvonlarning qanotini, tuyoqlilarda yon tuyoqlarni qisqarishi, parazit o‘simliklarda ildiz va barglarining qisqarishi. Harakatlantiruvchi tanlanish yangi formalar paydo bo‘lishiga olib keladi. Bu esa yangi turlarni paydo bo‘lishi va organik dunyodagi evolyutsion jarayonning davomiyligining asosiy sababchisi hisoblanadi.
Stabillashtiruvchi tanlanish. Bunday tanlanish populyatsiyaning o‘zgaruvchanligini qisqartiradi va uning turg‘unligini oshiradi. Har bir populyatsiya yashab qolishi uchun hayot sharoitlariga moslanishi kerak. Populyatsiya bitta hayot davrida tashqi muhitga moslashgan belgilarni saqlab boradi. Agar moslanish jarayonida bir belgi stabillashish tomonga o‘zgarmasa, unda boshqa belgi stabillashish tomonga boradi. Bunday sharoitda tanlanish to‘xtamaydi, u davom etib, muhitga yaxshi moslashgan organizmlar saqlanib boradi. Tanlanishning bu formasini Shmalgauzen stabillashtiruvchi tanlanish deb atadi.
Kern va Penrauz yangi tug‘ilgan chaqaloqlarning o‘lish protsenti ularning vazniga bog‘liqligini aniqladilar. 28 kunlik chaqaloqlarning vazni o‘rtachaga nisbatan og‘ir yoki yengil bo‘lsa ko‘proq o‘lishi aniqlangan.
Lek degan olim ko‘payish tezligi qo‘ygan tuxumi soniga bog‘liqligini aniqladi. Bunda qushning bolasini soni bilan yana qush keltirayotgan oziq bir-biriga teng bo‘lishi kerak. Masalan, chug‘urchuq beshta tuxum qo‘yishi normal hisoblanadi. Undan ko‘p tuxum qo‘ysa, ozuqa yetishmasdan uchish paytida nimjonlari nobud bo‘ladi. Shunday qilib, tabiiy tanlanish bir belgiga ijobiy ta’siri etsa, boshqasiga salbiy ta’sir etadi.