Evolyutsiya nazariyasi

Moslanish “adaptatsiya” – tabiiy tanlanish natijasi ekanligi
Moslanish, ya’ni adaptatsiya deyilganda, tirik organizmlarning ma’lum muxitda yashab, nasl qoldirishi tushuniladi. Moslanish asosan 3 ta sababga ko‘ra paydo bo‘ladi.
1. Yashovchanlik. Bu organizmlarning o‘zi tarqalgan muxitda genotipini keskin o‘zgartirmay yashashi kerak. Odatda, ontogenezning turli bosqichlarida ro‘y beradigan muttatsion o‘zgaruvchanlik ko‘pgina xollarda organizmlarning yashovchanligini pasaytirib yuboradi, b’zan esa o‘lishga sabab bo‘ladi.
2. Raqobatchanlik. Bu organizmlarning o‘lik va tirik tabiat, shu jumladan, oziqa topish, boshqa jins bilan qo‘shilishi, yashash joyini egallashdagi qarshiliklarni yengishi kerak. Ayrim xollarda organizm yashovchan bo‘lsa ham, uning raqobatchanligi past bo‘ladi.
3. Nasl qoldirish. Bu organizm urchishining normal borishi bilan uzviy bog‘liq. Organizmning jinsiy organlari yoki xujayralarida biron kamchilik bo‘lsa urug‘lanish jarayoni normal bormaydi va u nasl bermaydi.
Moslanishning yuqorida aytilgan uch xili tabiiy tanlanish orqali tarixan tarkib topgan, ya’ni ular evolyutsiya natijasi xisoblanadi.
Moslanish xillari. Organik olamdagi moslanish ikki xil organizmda va tur doirasida bo‘lishi mumkin. Organizmlarning moslanishi ham to‘rt xil: morfologik, fiziologik, bioximyaviy va ekologik moslanishlarga bo‘linadi.
Morfologik moslanish deyilganlda ma’lum muxit sharoitida moslanish uchun organizmning tashqi va ichki tuzilishida bo‘ladigan o‘zgarishlar tushuniladi. Morfologik moslanishning quyidagi uch xili bor:
1. Ximoya rang
2. Bilintirmay qo‘yadigan aks soya
3. Chalg‘ituvchi rang
Hayvonlarning himoya rangi xilma-xildir. Ba’zi hayvonlarning rangi atrofdagi rangga o‘hshash bo‘ladi. Masalan uzoq shimoldagi ayiq, tovushqon, kaklik oq rangda.
Himoya ranglari to‘rt xilda bo‘ladi: niqoblanish, namoyish qilish, ma’lum narsalarga taxlid qilish va mimikriyadir.
а) Ниқобланиш ham himoya rangi hisoblanadi. Agar hayvonning rangi o‘zi yashaydigan muhit rangi bilan bir xil bo‘lsa, ular qo‘shilib kritik rangni, ya’ni niqoblanishni hosil qiladi. Bunda hayvon dushman ko‘ziga tashlanmaydi. Ma’lum ekologik sharoitda ma’lum kriptik rang ustunlik qiladi. M: cho‘l hayvonlarida qum rang, shimolda oq rang ustunlik qiladi. Ba’zi hayvonlarning rangi faslga qarab ham o‘zgaradi. Bu pigmentlarga bog‘liqdir.