Ер тузишни лойихалаш

 
Назорат саволлари 
1. 
Дарахтзорлар ҳудудларини ташкил этишнинг мақсади, вазифалари мазмуни 
қандай? 
2. 
Мевали дарахтларнинг турларини ва навларини танлашда ва жойлаштиришда 
қандай омиллар ҳисобга олинади? Уларни жойлаштиришга қандай талаблар 
қўйилади?
 
3. 
Мевали дарахтлар ва узумзорлар қаторлари аниқ табиий шароитларни 
ҳисобга олган ҳолда қандай жойлаштирилади?
 
4. 
Кварталлар майдонларига қандай омиллар таъсир этади?
 
5. 
Боғдорчилик ва узумчилик бригадалари ер массивлари қандай аниқланади ва 
уларни жойлаштиришга қандай талаблар қўйилади?
 
6. 
Боғларда ва узумзорларда иҳота дарахтлари полосалари қандай вазифаларни 
бажаради? Улар қандай бўлишади ва қаерларда жойлаштирилади?
 
7. 
Дарахтзорларда қандай йўллар бўлади ва улар қандай жойлаштирилади?
 
8. 
Резаворзорлар майдонларини ташкил этишда қандай масалалар ечилади?
 
9. 
Резаворзорларда қаторларни, кварталларни, ўрмон полосаларини ва йўлларни 
жойлаштиришга қандай талаблар қўйилади?
 
10. 
Резаворалмашишлар ва қулупнайли алмашлаб экишлар қандай мақсадда 
жорий этилади?
 
11. 
Дарахтзорлар ҳудудларини ташкил этишни асослашда қандай техник ва 
иқтисодий кўрсаткичлардан фойдаланилади?
 
12. 
Лойиҳанинг энг самарали ечими қандай кўрсаткичлар бўйича танланади? 
Улар қандай ҳисобланади?
 
 
 
 
 
 
XVII боб 
ЕМ-ХАШАК ОЛИНАДИГАН ЕР ТУРЛАРИНИНГ ҲУДУДЛАРИНИ 
ТАШКИЛ ЭТИШ 
 
1. Лойиҳанинг вазифалари ва мазмуни 
Ўзбекистонда ем-хашак олинадиган ер турлари майдони 16,05 млн га, шу 
жумладан пичанзорлар - 0,11 млн га ва яйловлар - 15,94 млн га ташкил этади. 
Лекин минтақалар бўйича улар нотекис тақсимланган. Хашаки ер турларидан 
тўғри фойдаланиш, табиий ўсимлик қопламасидан фойдаланиш ва уларни 
парваришлаш бўйича тадбирлар мажмуасини: молларни қамаб ёки майдалаб 
меъёрли боқиш, ўсимлик ривожланишининг ҳар хил даврларида пичанга ўриш, 

---

390 
ўсимликлар қопламасини яхшилашни қўллаш-ни назарда тутади. Бу 
тадбирларни фақат пичанзор - ва яйлов алмашишлар тизимидагина амалга 
ошириш мумкин. 
Хашаки ерлар ҳудудларини ташкил этишнинг вазифалари уларнинг 
маҳсулдорлигини ошириш; ўсимликларнинг ботаник таркибини яхшилаш; 
оқилона фойдаланиш; чорвачилик учун мустаҳкам озуқа базасини яратиш 
ҳисобланади. 
Хашаки ерлар ҳудудларини ташкил этиш лойиҳасини ишлашдан олдин 
уларнинг ҳозирги аҳволи ва фойдаланилиши ўрганилади. У ҳар бир участкадан 
фойдаланишнинг кейинги тартибини аниқлаш, яйловлар, пичанзорларни 
яхшилаш бўйича тадбирларни ишлаш, уларнинг ҳудудларини тузиш учун 
ўтказилади. 
Айрим яйлов ва пичанзор участкаларини ўрганиш қуйидагилар бўйича 
ўтказилади: 
рельефи (жойлашиши, қиялик йўналиши ва нишаблиги); 
тупроқлари (типлари, механик таркиби, намланиши, шўрланиши, гумус 
қатламининг қалинлиги); 
ўсимликлари (ўтлар типи, уларнинг озуқавий қиммати, яйловлар, 
пичанзорлар ҳосилдорлиги, яйлов даври ойлари бўйича яшил масса чиқиши); 
маданий - техник аҳволи (дўнгликлар, буталар, ўрмон дарахтлари, тошлар 
ва ш.ў. мавжудлиги); 
чорвачилик фермаларидан, ёзги лагерлардан, сув манбааларидан, аҳоли 
яшаш жойларидан узоқлиги; 
сизот сувлари сатҳининг чуқурлиги ва сув таъминоти шароитлари, сув 
манбалари билан таъминланиши. 
Яйловлар ва пичанзорлар ҳудудларининг мавжуд таш-кил этилишини 
ўрганиш зарур (яйловларнинг фермаларга, подаларга, моллар гуруҳларига 
бириктирилиши, яйловалмашишлар, пичанзоралмашиш участкаларининг 
мавжудлиги, уларнинг жойлашиши, сув манбааларининг жойлашиши, сувлар 
захираси ёки чиқиши). Асосий эътиборни суғориладиган маданий яйловлар, 
пичанзорлар учун мўлжалланган участкаларнинг табиий аҳволига, уларнинг 
юқори ҳосилдор яйлов ва пичанзор ўтлари қатламини яратиш учун 
яроқлилигига ва оқилона фойдаланишга, суғориш учун шароитлари нуқтаи 
назаридан, қаратиш керак. 
Озуқали ерларни ўрганишда ер тузиш, геоботаника, сув хўжалиги, 
яйловларни, пичанзорларни тубдан яхшилаш бўйича ишчи лойиҳалари 
изланишларидан фойдаланилади.