«elektrotexnika» fakulteti «elektrotexnika, elektromexanika va elektrotexnologiyalar» kafedrasi

LABORATORIYA ISHI №5


METAL YONUVCHI TURLI TOIFADAGI STANOK ELEKTR YURITMALARINI TADQIQOTLASH


ISHNING MAQSADI:
Frezer dastgoxini tuzilishi va elektr uskunalarini boshqarishi sxemasi bilan tanishish.
ASOSIY NAZARIY QISM
Frezer dastgoxi tekis va tik frezerlangan turli xil tsilindrsimon, diskli va fasonli detallar (maxsulot) ishlab chiqarishga ixtisoslashgan. Dastgoxdan Har xil ishlarni bajarish uchun foydalaniladi, asosan instrumentlar va tajribalar tsexida ishlatish uchun moslamalar: muxr, puason, press- qolip va xar xil instrumentlaryasash uchun. Frezer dastgoxlari quyidagi gruppalarga boʻlinadi: umumiy koʻp tarmoqli tayyorlovchi, qaysiki tekis frezerlar, tik frezerli va boʻyiga frezerlovchi dastgoxlar va shponkalar joyini ochishga moslashtirilgan frezerlar, shlitsa-frezerli va x.k 1- rasmda, koʻp tarmoqli tekis frezerli dastgoxni umumiy koʻrinishi koʻrsatilgan. Fundament plitasida 1 stanina 4 joylashtirilgan, qaysiki ichida dvigateldan mexanizmni xarakatlantiruvchi asosiy moslama 2 va tezlik karobkasi 3 joylashtirilgan. Tik yoʻnalishli staninalarga konosolg’ 11 biriktirilgan. Tekis yoʻnalishli konosolga koʻndalang salazka 12 va buriluvchi plita 10 oʻrnatilgan. Yoʻnaluvchi plitada 10 boʻylanma xarakat qiluvchi stol 9 joylashtirilgan. Stolga oʻrnatilgan detallar uch yoʻnalishda xarakatlanishi mumkin. Xarakatni xosil qiluvchi el. dvigatel 13 va uzatish karobkasi 14 dan iborat. U konsol 11 ichida joylajgan. Frezer potronlari shpindel uyasiga 5 qoʻyiladi. Xartum (xobot) 7 staninaning 4 yuqori qismida joylashtirilgan.
Xarakatlanuvchi xartumga osilma 6 oʻrnatilgan. Xartumga 2 ta ushlab turuvchi 8 moslama qatirilgan. “2- rasmda koʻp tarmoqli tekis frezerli dastgoxni kinematik sxemasi koʻrsatilgan. Asosiy xarakatlanuvchi xarakat dvigateldan val 1ga va tishli uzatuvchi 1-2 orqali val 11 ga, keyin uch juvt g`ildiraklardan 3-4,5-6,7-8 biri orqali val 3 ga uzatiladi. Val 3 dan uzatuvchilardan biri 9-10,11-12, yoki 14-13 orqali val 4 xarakatlantiradi, keyin uzatuvchilardan 14-15 yoki 16-17 shpindel va val 4 ga beriladi. Mexanizmni xarakatlantiruvchi xarakatini el. dvigatel yordamida amalga oshiriladi. Uzatuvchilar 18-19 va 20-21 val 8 ga keyin g`ildiraklar orqali 22-23,24-25 va26-27 aylanish val 9 a uzatiladi. Tishli g`ildiraklar 27-28,29-30 yoki 31-32 orqali val 10 ga uzatiladi. Val 10 dan val 11ga bir juft g`ildirak 33-34 yoki 35-36,37-38 va 33-34 orqali uzatiladi. Mufta val 11 ni tez almashtirisha xizmat qiladi. Stolni uzatish vintli mexanizm yordamida amalga oshiriladi: juft boʻylab 54-55, kesim boʻyicha 56-57, tik. Val 11 ni xarakat vinti 54 bilan boʻyli tsep biriktiradi. Ishga qoʻyish va ishdan toʻxtatish uchun muftalar 62,65 va 70 xizmat qiladi.


LABORATORIYA QURILMASINING TAVSIFI
Frezer dastgoxining aloxida elementlarni tuzilishi va vazifalari bilan tanishish uchun shu dastgoxdan yoki uning pasportidan, plakatlardan, alg’bomlardan va kataloglardan foydalaniladi. Qanday qilib xarakat dvigateldan shpindelga va mexanizm uzatkichiga, stol xarakatlantiruvchiga uzatilishini kuzatish, yahni kinematik zanjir xarakatini uskunaning aloxida organlari bilan tanishish kerak. Dastgoxning elektr qurilmasini oʻrganishni, boshqarish sxemasini oʻrganishdan boshlash kerak.
Sxemadagi xar bir element vazifasini va dastgoxdan joylashgan joyini aniqlash kerak. Har bir element dastgoxning asosiy zanjirida va boshqarish zanjirida aloxida elektr qurilma xisoblanadi. 3-rasmdan koʻp tarmoqli tekis frezerli dastgoxning elektr sxemasi koʻrsatilgan. SHpindel elektr uzatkich uch fazali asinxronli elektr dvigatel bilan quvvati 1.7 kVtli AOF-52-4 tipli rotordan tashkil topgan. 1.7 kVtli (DP)AOF-41-4 tipli. Nasos sovutgich (DO) dvigatel quvvati 0.124 kVt tipi 11A-22, boshqarish zanjiri 127V kuchlanishda bajariladi. Uni sinash pasaytiruvchi transformator kuchlanishi 36V dan foydalaniladi.
Qmsqa tutashuvdan ximoyalash saqlagichlar bilan amalga oshiriladi, kuchlanishdan RTSH, RTO va RTP issiqlik relelari bilan, dvigatel oʻtkazish uzatkichi DP ikkita maxsus buyruq apparatlari 1KA va “KA bilan yoqiladi. Bu apparatlar oʻz mexanizmiga muftalar bilan biriktirilgan. Bu sxemaga kuchlanish rangli yoqgich SV bilan beriladi. PR yoqib oʻchirgich bilan, uch xolatli (chapga, toʻg`rilagich va oʻchirgich) shpindel yoʻnalishi mahlum yoʻnalishga moslashtiriladi. Bunda shuni ehtiborga olish kerakki, yoqib oʻchirgich yuklama yoʻqligiga ishga yoqishga moʻljallangan. Avtomatik tsiklonni bajarish uchun stol sxemasi boshqarish pultida PU ikki xolatli yoqib oʻchirgichga ega. Sxema soplardan yoki mushtlardan boshqarish yoʻli bilan ishlaydi.


ISHNI BAJARISH TARTIBI
1. Frezerli stanokni tuzilishi va uning aloHida elementlari bilan tanishish.
2. Elektr qurilma va boshqarish elektr sxemasi bilan tanishish.
A) Stopalar bilan boshqarish sxemasi.
Reversli yoki oʻchirgich PR (3 rasm) yordamida shpindelni aylanish yoʻnalishi oʻrnatiladi. SHpindel DSH ning oʻtkazuvchisini dvigatelini ishga tushirish uchun 1KU1 yoki 1KU2 tugmalardan birini bosish kerak. Bunda katushka zanjiridagi magnit ishna tushiruvchisida PSH qisqa tutashuv xosil boʻladi va uning kontaktlari ishga tushadi, dvigatelga DSH kuchlanish keladi. Dvigatel ishga tushadi. Bir vaqtda katushkani magnit ishga tushiruvchilari PO va uning kontaktlari ishga tushadi, ishga tushgan dvigatel oʻtkazuvchisi sovutkichi xam ishga tushadi.
Stol xarakatini oʻng yoki chap tomonlariga 1KA1,2KA1 yoki 1KA3, 2KA3 oʻzgartiruvchilar orqali amalga oshiriladi. Bunda boshqaruv PU yoqib oʻchirgichi mushtli boshqaruvda oʻchirilgan xolatda boʻlishi kerak. Friktsionli muftani yoqish, stol xarakatini boshqa kinematik xolatga oʻtkazuvchi mexanizm zanjiriga, elektromagnit EB bilan amalga oshiriladi. Magnitli yoqib oʻchirgich katushka zanjiri elektromagniti PB3KU1 yoki 3KU2 tugmalaridan biri tahsirida qisqa tutashuvga erishadi . Elektromagnitni ishga tushirishdan stol xarakatining tezligi oshadi. Unda soplar xolatini oʻzgartirib (apparat komanda) 1KA2: katushka zanjirini PP oldingi xolatlarni oʻzgartirib xarakatini oʻngga yoki PL xarakatini chapga va ishdan toʻxtatish (oʻchirish) dvigatel oʻtkazgich uzatgichi yordamida amalga oshiriladi. Boʻylab va tik yoʻnalishni boshqarish (apparat komanda) 2KA: stolni koʻndalang boshqarishga oʻxshash shpindelning dvigatel ishlamayotgan stol yoʻnalishini tezligini, konsulni yoki salazkani yoqish mumkin. SHuning uchun oldindan shpindelning dvigatelni xolatga qoʻyuvchi yoqib oʻchirgichini nol xolatga qoʻyish kerak, buning uchun 1KU1 yoki 1KU2 knopkalarini va kerakli yoʻnalish beruvchini yoqish, keyin tez yurishni amalga oshirish uchun 3KU1 knopkalarini bosish kerak.
B) ishni mushtlar bilan boshqarish sxemasi.
Stol sxemasini avtomatikaga oʻtkazish uchun yoqib oʻchirgich PU xolatini mushtdan boshqarish yoqiq xolatiga qoʻyish kerak. Stolni xarakatini avtomatik ishlashi uchun , yoqib oʻchirgich (apparat komanda) 3KA yopiq xolatda boʻlishi shart. Agar uning kontaktlari ulanmagan boʻlsa, bitta valda sof apparat komanda birka bilan joylashgan sakkiz tishli yulduzli –ftulkani burish kerak, bunda apparat komanda 3KA shunday xolatga keladiki, uning kontaktlari ulanadi va katushka zanjirlarini magnit ishga tushirgichini “unga uzatish PP” va “tez PB”- stolning uzatishi unga tez boʻladi.Tez yurishini oʻchirish , shunday xolatda yuz beradiki, ftulkani burilishi bilan apparat komanda ajraladi va tez yoqgichni PB oʻchiradi, stol xarakatini ishchi tezlikda davom ettiradi. Stol xarakati yoʻnalishini oʻzgartirish uchun oʻng tomondan ishchi uzatishning chapga tez oʻtkazish uchun, mushtli boshqarishdan sopli apparat komandaga 1KA oʻng tomon xolatidan chapga bajariladi.
Bunda katushkani pitaniya zanjiri oʻngdan uzatish yoqib oʻchirgichi ulangan xolatda qoladi, keyin koʻp tarmoqli reversirli mushtga taaluqli erituvchi musht vtudni aylantiradi va apparat komanda 3KA kontaktlari ishga tushadi. Katushka manba zanjiri yoqib oʻchirgichi PP katushka zanjiri yoqib oʻchirgichi PL dan uziladi va yoqiladi. Bir vaqtning oʻzida apparat komanda 3KA katushka zanjiri yoqib oʻchirgich PB dan yoqiladi, elektromagnit ishga tushadi, stol chapga tez xarakatlana boshlaydi, stolning chap tomoniga xarakatini toʻxtatish apparat komanda 1KA mushtli sopini beqaror xolatga qoʻyish bilan amalga oshiriladi , sxema blokirovkasi qurib chiqiladi:

1. 
   Bir vaqtda apparat komanda 1KA va 2KA ishga tushishi.
   
2. 
   Bir vaqtda koʻngdalang va tikuzatishni boshqarish yoqib oʻchirgichni mushtlardan boshqarish yoqiq xolatga qoʻyish.
   
3. 
   Stolni boʻylab uzatishini yoqish sop tezlik uzatkichini ishga xolatga qoʻymasdan
   
4. 
   Tugmalar 3KU bilan boshqarish yoqib oʻchirgichni PU mushtdan boshqarish yoqiq xolatiga qoʻyish
   
5. 
   Reversivli yoqib oʻchirgichni asosiy yakorga yopishgan Holatda.
   

Sxemada shpindel(DSH) dvigateli oʻtkazgichni tormozlash koʻzda tutilgan, qarshi yoqish metodi boʻyicha rele kontakt yordamida tezlik RKCHS va magnitli yoqib oʻchirgich PT yordamida amalga oshiriladi.