«elektrotexnika» fakulteti «elektrotexnika, elektromexanika va elektrotexnologiyalar» kafedrasi

3 - LABORATORIYA ISHI
UZVIYLI REJIMDA ISHLOVCHI VENTILYATOR MEXANIZMLARINI “TIRISTORLI O’ZGARTKICH – O’ZGARMAS TOK DVIGATELI” TIZIMI YORDAMIDA BOSHQARISHNI TADQIQOTLASH


ISHNING MAQSADI:
Ventilyatorning ishlash printsipi bilan tanishish xamda Ventilyator ishlash unumdorligini oʻzgartirishni xar-xil usullarini oʻrganish.


NAZARIY QISM
Ventilyator xalq xoʻjalik idoralari madaniyat idoralarida keng tarqalgan boʻlib, gazlarni soʻrishda, xavo berishda, kolorifer qurilmalarida foydalaniladi. Tuzilishi boʻyicha ventilyatorlar 2 turga boʻlinadi: parrakli va ventli. Ventilyatorning ishlash unumdorligi beriladigan bosim bilan xarakterlanadi. Bosim kattaligiga qarab past, oʻrta, yuqori bosimli ventilyatorlarga boʻlinadi. 2-rasmda uning koʻrinishi berilgan. Ventilyatorning uzatish yuritmasi quvvati quyidagi formula orqali aniqlanadi.
D = ( QHk / η_v η_r )
bu yerda
Q- vent unumdorltgi ( m³ /s)
H- bosim kuchi (N/m­²)
k- quvvat koeffitsenti (2 kVt gacha)
k=1,5; 2 kVt dan yuqori k = 1,15
η- FIK ; η_v – (0,4—0,7)
Mahlum bir kesish yuzasidagi ventilyator ishlash unumdorligi xavo tezligiga bog`liq boʻlib, quyidagi formula bilan aniqlanadi.
Q = F·V
F- trubaning kesim yuzasi
V- xavo tezligi
Xavo tezligi V ventilyatorning aylanish tezligiga bog`liq boʻlib, uning ishlash unumdorligi 1 minutda aylanish soniga proportsional.
Bosim xavo tezligiga, aylanish soni kvadratiga toʻg`ri proportsional.
H=V=n<sup>2</sup>
Quvvat R aylanish soni kubint darajasiga toʻg`ri proportsional.
R = n²

Moment M aylanish soni kvadratiga proportsional.

M = n²
Toʻla bosim yoki ventilyator orqali xosil qilinadigan bosim dinamik bosim va statik bosim orqali aniqlanadi.
Dinamik bosim
N_din = γV² / 2g
γ – xavo zichligi
V – Xavoning aylanish tezligi
g – 9.81 m/s²


LABORATORIYA QURILMASINING TASNIFI.
Ventilyatorning ishlash printsipi unumdorligini tekshirish uchun oʻtkaziladigan laboratoriya ishi uning uzatish yuritmasi yag’ni dv aylanish tezligiga bog`liqdir.
Ventilyator yuritmasi sifatida paralel qoʻzg`atish choʻlg`ami oʻzgarmas tok dv yoki faza rotorli AD ishi. Rotor aylanish tezligi tarmoq qarshiligiga bog`liq xolda oʻzgaradi.
Ventilyatorning aylanish tezligi taxometr bilan xavo oqimi esa anometr yoki manometr bilan oʻlchanadi.
Qurilma sxemasi 1-rasmda keltirilgan boʻlib, vent yuritmasi sifatida aloxida generator orqali oziqlanadigan mustaqil qoʻzg`atish OʻTD ishlatilgan. Uzatish yuritmasi tezligini rostlash generator tarmog`idagi tokning oʻzgarishi bilan amalga oshiriladi.
Ventilyator valiga maxkamlangan taxometr orqali ventilyator aylanish tezligi oʻlchanadi. Mashina va apparatiga 1-rasmda keltirilgan sxema boʻyicha ulanadi. Sxemani ishga tushirish uchun avvalo 3 fazali AD va generator ishga tushadi.soʻngra rubilnik R2 generator qoʻzg`atish choʻlg`amini oʻzgarmas tok manbaiga ulanadi. Rubilnik R3 orqali esa dv ning qoʻzg`atish choʻlg`ami oʻzgarmas tok manbaiga ulanadi. Generatorning yakor zanjiri bilan dv rubilnik Rn orqali tutashtiriladi. Generator va dv qisqichlaridagi kuchlanish va tok RVG reostati orqali oʻzgartiriladi. Ventilyator uzatish yuritmasi tezligi nominal qiymatga yetgunga qadar kuchlanish oʻzgartirilib boriladi.
Xuddi shu reostat yordamida generator qoʻzg`atish choʻlg`amidagi tok, ventilyator aylanish tezligi va boshqa qiymatlar oʻrnatiladi.
Tajribaviy aylanish tezligining 5-6 xil qiymatlarida (0.4 Vn + 1.1 Vn) olib boriladi.

№	Yuza F, N^2	Olingan qiymat						Xisoblangan qiymat
		n ayn/m	Iav	Uav	I va	Uvv	V n/s	‘ kVt	Q n/s^3	‘v kvt

Quyidagi kattaliklar xisoblash usuli bilan topiladi.

‘ = N_a I_a + N_v I_v .

Bu yerda
N_a – dv yakordagi kuchlanish

I_a – dv yakordagi tok
N_v – dv qoʻzg`atish choʻlg`amidagi kuchlanish
I_v – qoʻzg`atish choʻlg`amidagi tok
‘_b = QH*10^-3
Yakorga uzatiladigan quvvat
‘_ya = N_ya*I_ya
Dv validagi quvvat
‘_d = ‘_ya = ΣΔ’
Dv validagi quvvat
‘_d = N_ya*I_ya – I_ya²’_ya – ‘_0­
Salt yurish rejimidagi FIK
η = ‘_v/’
Tajriba oʻtkazgichning Har xil kesim yuzalarida oʻtkaziladi.Olingan qiymatlarga asoslanib grafik quriladi.

ISHNI BAJARISH TARTIBI.

1. 
   Laboratoriya qurilmasi bilan tanashish uning qismlari, oʻlchov asboblaridan olingan qiymatlarni yozib olish.
   
2. 
   1-rasmdagi sxemani chizish.
   
3. 
   Elektr dvigatel, ventilyator aylanish tezligi, quvvati, bosim koʻrsatkichlarini olish uchun ventilyator xavo chiqish yoʻlagida tajriba oʻtkazish.
   
4. 
   Bosim, quvvat, FIK grafiklarini ventilyator yuritmasi dvigatel koʻrsatkichlaridan foydalanib tuzish.