«elektrotexnika» fakulteti «elektrotexnika, elektromexanika va elektrotexnologiyalar» kafedrasi

7–LABORATORIYA ISHI.


Yuk ko’taruvchi (lift) mexanizmning boshqariluvchi asinxron avtomatlashtirilgan elektr yuritmasini tadqiqotlash.

ISH MAQSADI:

Yuk va yoʻlovchi tashuvchi liftlarning elektr jiHozlari va boshqaruv sxemasi bilan tanishish.


ASOSIY NAZARIY MAHLUMOTLAR.
Liftlar –yuk va yoʻlovchi tashuvchi koʻtarish mashinasi boʻlib mahmuriy, ishlab chiqarish va aHoli turar binolarda vertikal ravishda xarakat qiladi. Turli liftlarning asosiy tarkibiy qismi quyidagilardan iborat: kabina, koʻtarish lebedkasi, posongi, elektr dvigatel, elektr toʻxtatish uskunasi, yoʻnaltiruvchi moslama, boshqarish apparatlari signalizatsiya va ximoya vositalari.
Aytib oʻtilgan uskunalar shaxtaning ichida va shaxtadan tashqari xonada joylashadi.
1- rasmda liftning asosiy uskunalarini kinematik sxemasi keltiril-gan. Bunda 1,4,5 va 6 –bloklar; 2 va 7-posongilar; 3 va 8-troslar. Liftlar eshiklarining turiga koʻra: oddiy, yarim avtomatik va avtomatik turiga boʻlinadi.
Oddiy liftlarning eshiklari qoʻl bilan ochiladi va berkiladi. Yarim avtomatik liftlarning eshiklari qoʻl bilan ochilib, berkilishi avtomatik ravishda amalga oshiriladi.
Avtomatik liftlarning eshiklari ochilib berkilishi avtomatik rejimda bajariladi. SHaxta eshiklari kabinaning eshiklari bilan birdaniga ochiladi. Buning uchun shaxta ichidagi richag tizimi oldinga surilib eshiklarni ochadi yoki richag kabinaning eshigiga maxkamlangan boʻlib shaxta eshigini paziga kirib eshikni ochib yuboradi.
SHaxta eshiklari odatda avtomatik berkituvchilar bilan jiHozlanadi. Kabina qavatning poliga nisbatan ±150 mm farqli ravishda toʻxtasa shaxta eshiklari ochilmaydi.
Zamonaviy liftlar tarkibiga pasangilar kiradi va bu bilan ularning ishchi raqamlarini yengillashtirib yurituvchi dvigatelni quvvatini kamaytirishga sababchi boʻladi.
Posangining og`irligi kabina og`irligi va lift koʻtara oladigan eng katta yukning yarim vaznini yig`indisiga teng. Har qaysi posangi ikki tomonlama boshmak bilan maxkamlanadi. Posongi kanatlarga maxkamlanadi va kabinaga nisbatan qarama-qarshi tomonda joylashadi. Kanatlar lebedkaning barabaniga maxkamlanadi. Lebedkaning muHim qismi reduktor boʻlib dvigatelning aylanish tezligini baraban yoki shkivning tezligiga keltiradi.
Tezkor liftlarning koʻtarish mexanizmlari reduktorsiz qilib bajariladi.
Har qaysi liftning mexanizi toʻxtatish moslamasi bilan jihozlanadi.
Uning asosiy vazifasi – kabinani kerakli manzilda toʻxtatish.
Kanatlarning uzunligi 1 lab. Tezlikni ortib ketishda maxsus toʻxtagichlar (lovitelg’) ishlab ketib shkiv orqali kanatni qisib qoladi. Bunday toʻxtagichlar kabinaning pastki qismida joylashadi va ular ishlab ketganda dvigatel toʻxtaydi.
Liftlarning elektr jihozlari: elektr dvigatel, qavat qayta ulagichlar, yoʻl uzgichlar, richagli uzgichlar, boshqarish tugmachalari, eshiklar kontakti, pol kontakti va toʻxtatish elektromagnitlardan iborat.
Liftning yurituvchi dvigatelini quvvatini aniqlash uchun quyidagi tenglamalardan foydalaniladi:
;
Valdagi moment qiymati:
;
Bunda M₁ va R₁ – yuritmaning dvigatel rejimidagi moment va quvvati.
M₂ va R₂ – yuritmaning generator rejimidagi moment va quvvati.
η - umumiy foydali ish koeffitsienti
F-kanatni tortib turuvchi shkividagi kuch, N
F= F₁-F_e = G- G_n+ Q_k (2x-N)

bu yerda:

G – yukning og`irligi N (kg);
q - tenglashtirish koeffitsienti
G_n- oʻrtacha koʻtaradigan yuk N (kg)
Q_k- kanatni bir pogon metri (kg)
bu yerda:
R_pod-koʻtarish uchun ketgan quvvat
t_pod- koʻtarish uchun ketgan vaqt
R_sp- tushirish uchun ketgan quvvat
t_sp- tushirish uchun ketgan vaqt


LABORATORIYA QURILMASINING QISQACHA XARAK-TERISTIKASI.
2-rasmda liftni boshqarishni elektrik sxemasi keltirilgan. Dvigatelni ishga tushurish 3 pog`onada olib borilgan dvigatelning stator chulg`amiga parallel ravishda elektromagnit tormoz ulangan, uning kolodkalari staterni kuchlanish kelishi bilan koʻtariladi.
Dvigatelni ishga tushirish 2 xil yoʻl bilan bajarilishi mumkin: biri kabinada turgan yoʻlovchi orqali buyuruvchi knopka KP yordamida, ikkinchisi Har qanday etajda turgan yoʻlovchi orqali chaqiruvchi knopka KV yordamida. Liftning xarakterli xususiyatga ega boʻlgan apparatlardan biri umumiy boshqarish paneliga joylashtirilgan etaj relesi ER va etaj pereklyuchateli EPdir. Dvigatelni zanjiriga yana chegaralovchi viklyuchatel KVlar ulangan. Undan tashqari yana boshqarish zanjiriga, yoʻlovchilarni xavfsizligini tahminlovchi bir qancha blokirovkalar oʻrnatilgan.
Masalan: Kabinani eshigi ochiq vaqtda yurib ketmasligini boshqarish zanjiriga ulangan chegaralovchi uzuvchi D1, Dp va DK lar tahminlaydi. Boshqarish zanjirida yanada poldagi chegaralovchi ulab-uzuvchilar xam bor, ular, agar kabinada yoʻlovchi boʻlsa ochiq turadi va kabina boʻshashi bilan yopiladi. Agar passajir 1- etajga tushmoqchi boʻlsa u Holda u buyuruvchi knopka KP-1 ni bosadi. U Holda shaxta eshigini kontaktlari chegaralovchi uzgichlar KL, KK va DK ni kontaktlari,”stop”knopkasi shu bilan birga ZUni kontaktlari orqali etaj relesi ERp-1 ga oʻzgaruvchi tokdan kuchlanish keladi. ERp-1 ni ikkinchi uchi tarmoqqa ulangan. Etaj relesi ERp-1 ishlab uzish kontaktlarini ulaydi va etaj qayta ulovchi EPp-1 orqali V ni kontaktlarini g`altagiga kuchlanish beradi. V ulanishi bilan dvigatelni statoriga kuchlanish beriladi. SHu bilan bir vaqtda tormozlovchi shkifni qoʻyib yuboruvchi elektromagnit tormoz ETni choʻlg`amiga Ham kuchlanish keladi. KpPp knopka qoʻyib yuborilgandan keyin ER1 releni g`altagi va KV kontaktorni g`atagi tarmoqga ER1 ni kontaktlari orqali ulanib qoldi va Vni kontaktlari KV va KNga, shu bilan bira mayatnikli vaqt relesi bilan sozlangan, dvigatelni vaqt boʻyicha boshqarishni beradigan tezlanish kontaktlari 1U va 2U ga ulanadi.
SHuning uchun V kontaktori izidan ushlab turish faktori boʻyicha tezlanish kontaktor 1U, 2U, 3U lari ishlaydi, shundan keyin dvigatel tabiiy xarakatda ishlaydi. Lift xarakatlanayotgan vaqtda ZU ishga tushirish kontaktlar bilan blokivrovka qilingan Har xil kontaktlarni ishiga yakun yasaydi va 1U, 2U ni kontaktori g`altaklarni tarmoqdan uzib qoʻyadi. Kabinani xarakatlanishi qachonki kabina belgilangan etajga yetib kelganda toʻxtaydi. (Yahni 1-etajga). Kabinani Har qanday etajda turib chaqirish mumkin, qachonki kabinada passajir yoʻq boʻlsa. Masalan: chaqirish knopkasi KPV1 ni bossak, ER1ni g`altakka kuchlanishi keladi. U Holda knopkani qoʻyib yuborganimizda Ham ulangan Holda qoluvchi N kontaktlar ER ni kontaktlari orqali tok oladi. N kontaktorni izidan elektromagnitik tormoz va tezlanish kontaktorlari ishlab ketadi. Kabina pastga qarab xarakat qiladi va etaj qayta ulovchisi Ept oʻz Holiga qaytadi.
tekislanib uning ish jarayonidagi qizishi kamayadi.

= + α , bunda: - ‘osangi yuk og’irligi, - nominal yuk og’irligi, - kabina og’irligi, α - muvozanat koeffisiyenti, odatda qiymati 0,4-0,6 gacha qabul qilinadi. Keltirilgan sxemada = + + x; = + (H-x), bunda - bir metr arqonning og’irligi, N/m. Shunda arqonni tortuvchi shkivdagi kuch F= - = – α + (2x-H).

1-rasm. Liftning knematik sxemasi.

2-rasm Liftning boshqaruv sxemasi.

ISHNI BAJARISH TARTIBI.
1. Liftning tuzilishi bilan tanishish.
2. Liftning elektr jixozlari bilan tanishish.
3. Liftni ishlatish davomida tavsiya etilayotgan xavfsizlik chora- tadbirlari.
4. Nazorat savollariga javob tuzish.


LABORATORIYa ISHIGA BOʻLGAN UYDAGI TAYYoRGARLIK.
1. Laboratoriya ishini oʻrganishdan avval mustaqil ravishda quyidagilarni bajarish lozim:
2. Liftning elektr jixozlari elementlari bilan tanishish.
3. Liftning boshqarish sxemasini ishchi rejimi bilan tanishish.
4. Adabiyotlardan kerakli nazorat mahlumotlarini oʻrganish.
5. Nazorat savollariga javob tuzish.


NAZORAT SAVOLLARI.
1. Liftning elektr boshqaruv sxemasida qoʻllaniladigan blokirovkalarni ayting?
2. Tormozlovchi mexanizmning vazifasi nimada?
Qaysi apparatlar belgilangan manzildan lift mexanizmni oʻtib ketishidan saqlaydi?
Qachon yuk tushish jarayoni kuch osti, qolgani esa va tormozlovchi deb ataladi?
Qaysi apparatlar liftlarni oʻta yuklanishdan saqlaydi.