«elektrotexnika» fakulteti «elektrotexnika, elektromexanika va elektrotexnologiyalar» kafedrasi

LABORATORIYA ISHI №6


Nasos mexanizmining boshqariluvchi asinxron avtomatlashtirilgan elektr yuritmasini tadqiqotlash.


I. ISHNING MAQSADI.
Suv purkovchi uskunani va uning boshqaruv sxemasi bilan tanishish.


II. ASOSIY NAZARIY QISM.
Suv purkovchi mexanizm nasos –suv yoki suyuqlini xaydab berish uchun ishlatiladi. U tuzilishi jixatdan: porshenli, markazdan qochma (parakkli) va vintlilarga bo’linadi. Amalda ko’pincha markazdan qochma nasoslar qo’llanadi. Parrakli g’ildirak spiralsimon korpusni ichida aylanadi va suv yoki suyuqlikni markazga tortib olib.
Markazdan qochma nasoslarning xarakteristikasi ventilyator xarakteristikasiga o’xshash bo’lib, elektr yuritmasini mexanik xarakteristikasi esa ventilyator xarakteristikasi deb ataladi (Rasm 2).
Kichik va o’rtacha quvvatli bo’lgan parakli nasoslar uch fazali AD bilan harakatga keltiriladi. Suv purkovchi mexanizm ko’pincha davomli rejimda ishmaydi. Lekin bir hil nasoslar.
Nasosni yurituvchi dvigatelini quvvatini quyidagi tenglama orqali aniqlash mumkin:
[kVt] (1)
Bunda Q- nasosni unumdorligi [m 3/s]
H - to’la bosim [m]
k₃- zapos koeffitsienti kh1,1÷1,2
γ - solishtirma og’irlik [n/m³]
η_{N –} foydali ish koeffitsienti (markazdan qochma nasoslar uchun η=0,4÷ porshenli nasoslar uchun η=0,7÷0,9)
η_P- uzatish koeffitsienti.
Markazdan qochma nasoslarni yuritmasini tanlashda uning quvvati R, unumdorligi Q va bosimi H yurituvchi dvigatelni tezligiga bog’liqligini hisobga olish kerak, chunki:
; ; (2)

Oxirgi nisbatdan kelib chiqadiki –dvigatelni tezligini oshirish ist’emol etiladigan quvvati keskin oshib ketishiga olib keladi va dvigatel qizib ketadi. SHuning uchun asosiy quvvati 100 kvt dan ortiq bo’lsa yuqori kuchlanishli elektrodvigatel tanlanishi tavsiya qilinadi.

Markazdan chochma nasoslarni ishga tushirishdan oldin uni korpusiga suv yoki suyuqlik quyilishi shart. Agar nasos suv yoki suyuqlikni satxidan yuqorida joylashga bo’lsa, kichik va o’rta quvvatli nasoslarni korpusiga suv qo’l bilan quyiladi; katta quvvati nasoslari korpusiga esa suv yordamchi porshenli nasos- vakkum bilan quyiladi.
Suv purkovchi mexanizmlarni unumdorligini rostlash yurituvchi dvigatelni tezligini va suv uzatgichni kesim yuzasini o’zgartirish bilan amalga oshirish mumkin. Ko’pincha suv yoki suyuqlikni bir tekkisda uzatib berish uchun suv purkovchi uskunalarda ikkita nasos qo’llaniladi. Birinchisi – asosiy. Ikkinchisi – yordamchi.


III – LABORATORIYA STENDINING TUZILISHI VA ISHNI BAJARISH TARTIBI.
Laboratoriya uskunasi vintelyator va uning elektr yuritmsidan iborat. Yuritma sifatida G-D sistemasi qo’llanadi. 1-rasmda uning boshqaruv sxemasi ifodalangan. Bunda yurituvchi dvigatel – qo’zg’atuv cho’lg’ami yakors zanjiriga bog’liq bo’lmagan o’zgarmas tok dvigateli bo’lib, generatordan o’zgarmas tok bilan ta’minlanadi. Vintelyatorni unumdorligini rostlash uchun yurituvchi dvigatelni teligini rostlash kerak, bu esa generatorni yakors zanjirida xosil bo’ladigan kuchlanishni o’zgartirish bilan amalga oshiriladi. Laboratoriya uskunani tajribaga tayyorlash quyidagi tartibda olib boriladi. Generatorni xarakatga keltiruvchi fazali AD manbaga ulanadi. R2 va R3 rubil’nliklar orqali generator va o’zgarmas dvigatelni qo’zg’atuv cho’lg’amlari o’zgarmas manbaasiga ulanadilar keyin, R4 rubil’nlik yurituvchi dvigatelni Yakors zanjirini generatorni Yakors zanjiriga ulaydi natijada G-D sistemasi to’la ishga tushiriladi. Generatorning qo’zg’atuv cho’lg’amidagi rostlovchi qarshilik orqali zanjirdagi qo’zg’atuv tokini rostlash bilan birga vintelyatorni tezligini rostlash mumkin. Tajriba davomida 5-6 tezlik qiymatlari olinadi va o’lchov asboblarini natijalari jadvalga to’ldiriladi. Vintelyatorni tezligini o’lchash uchun sxemada taxometr ko’zda tutilgan, havoni oqimini tezligini o’lchash uchun anomometr qo’llaniladi.

	Patrubkani kesim yuzasi F [m^2]	Tajribada olingan qiymatlar							Hisobdan chiqqan qiymatlar
		W/lik	I ya [a]	U ya [v]	I v [a]	U v [v]	V [m/s]	R [kvt]		Q [m/s]	R [kvt^v]