Е. Б. Бабский, А. А. Зубков, Г. И. Косицкий, Б. И. Ходоров

Қолдиқ ҳаво. Максимал чуқур нафас чиқарилгандан сўнг ўпка ҳажми ҳаводан тўла қутилмайди; унда қарийб 1000—1500 мл ҳаво қолади, у қолдиқ ҳаво деб аталади.
Нафас ҳавоси, резерв ҳаво ва ҳўшимча ҳаво ҳажмиии бевосита ўлчаб бўлса, қол диқ ҳаво ҳажмини бевосита ўлчаб бўлмайди. Бунинг учун воситали (бавосита) усуллар қўлланилади. Бу усулларнинг бирида текширилаётган кишига чуқур нафас чиқариш таклиф қилинади, шу туфайли унинг ўпкасида фақат қолдиқ ҳаво қолиши керак. Сўнгра текширилаётган киши газометрдаги ҳаводан бир неча марта чуқур нафас олади ва газометрга қайтадан нафас чиқаради. Газометр сиғими маълум (масалан, 3 л га тенг). Газометр газлар аралашмаси билан тўлдирилади (унда 10% гелий бор). Бир неча нафас ҳаракатидан сўнг, ўпка ва газометрдаги ҳавонинг таркиби бир хил бўлиб қолгач текширилаётган киши газометрга максимал чуқур нафас чиқаради. Шундан сўнг газометрдаги гелий концентрациясини аниқлаб, қолдиқ ҳаво ҳажмини ҳисоблаб чиқариш мумкин.
Шундай ҳисобга мисол келтирамиз. Газометрдаги газ ва альвеоляр ҳаво аралаш-гач газометрдаги гелий концентрацияси 7,5% га тенг бўлди дейлик. Газ алмашинувида гелий қатнашмагани учун у бир нечта нафас ҳаракатидан кейин максимал нафас чиқаришдан сўнг ўпкада колган ҳаво билаи газометрдаги ҳаво ўртасида бир текис таркалади. Тажрибадан илгари гелиининг умумий миқдори 3·10/100л эди; бир печа марта нафас олиш ва чикаришдан сўнг газометрда гелийнинг умумий миқдори илгаригича қолди-ю, катта ҳажмли ҳавога тарқалиб кетди: (3+x)·7.5/100, бу ерда:—x-қолдиқ ҳаво ҳажми. Бу икки тенгламадан қолдиқ ҳаво ҳажми ҳисоблаб чиқилади׃
3·10/100=(3+x)·7.5/100
бундан чиқадики, бизнинг мисолимизда: х=1 л.
Упка ҳавоси ҳажмларининг ниобати 53-расмда кўрсатилган. Одатдагича, тинч нафас олиш ва чиқаришда ўпкада доимо қолдиқ ҳаво билан резерв ҳаво бўлади. Мурда ўпкасидаги ҳавонинг кўпчилик қисмини икки томонлама очиқ пневмоторакс йўли билан чиқариб юбориш мумкин, чунки бунда ўпка тўқимаси бутунлай бужмаяди. Айни вақтда ўпкадан чиққан ҳаво коллапс ҳавоси деб аталади.
Очиқ пневмотораксдан кейин ҳам ўпкада минимал миқдорда ҳаво қолгани учун, катта ёшли одамнинг ёки нафас олган гўдакнинг қирқиб олинган ўпкаси сувда чўкмайди. Улик туғилган (нафас олмаган) боланинг ўпкаси ёзилмагани ва ичида ҳавоси бўлмагани учун сувга ташланса, чўкиб кетади.