Е. Б. Бабский, А. А. Зубков, Г. И. Косицкий, Б. И. Ходоров

1
КИРИШ


ФИЗИОЛОГИЯ ПРЕДМЕТИ ВА МЕТОДИ
Физиология предмети. Физиология биологик фанларнинг энг муҳим бўлимларидан бири бўлиб, тирик организм, ундаги органлар, тўқималар, ҳужайралар ва ҳужайра структураси элемептларининг функцияларини, яъни уларнинг ҳаёт фаолияти процессларини ўрганади. Физиология функцияларни ҳар томонлама чуқур тушуниш учун уларнинг ҳамма хоссаларини, кўринишларини, ўзаро муносабатларини организмнинг турли ҳолатларида ва ташқи муҳитнинг турли шароитида аниқлашга интилади. Физиология функцияларнинг турда ва индивидда ривожланишини, уларнинг доимо ўзгарувчи ташқи муҳит шароитига мосланишини ўрганади.
Функцияларпи чуқур ўрганиш ва, шу тариқа, актив таъсир қилиб, уларни хоҳлаган томонга йўналтириш физиологиянинг охирги мақсадидир.
Физиология фанларининг классификацияси. Ҳайвонлар физиологияси кўпинча мустақил бўлган, бироқ ўзаро жипс боғланган бир қанча фанларга бўлинади. Физиологияни аввало умумий, солиштирма ва махсус (ёки хусусий) қисмларга ажратишади.
Умумий физиология муҳит таъсирига тирик материя жавоб беришининг умумий қонуниятларини, ҳар бир организмга хос бўлган асосий ҳаётий процессларни ўрганади, тирик табиатни ўлик табиатдан фарқловчи сифат Жиҳатидан ўзига хос ҳодисаларни текширади. Ҳужайра физиологияси умумий физиологиянинг бўлимларидан биридир.
Ҳар хил турларга мансуб организмлар ва индивидуал ривожланишнинг турли босқичларида турган бир турга мансуб организмлар функциясининг ўзига хослигини солиштирма физиология текширади. Бизиинг давримизда эволюцион физиологияга айланиб бораётган солиш-тирма физиологиянинг мақсади функцияларнинг тур ва индивидда ривожланиши қонуниятларини ўрганишдир.
Барча физиологик материалларни умумлаштирувчи фанлар — умумий физиология ва эволюцион физиологиялардан ташқари, физиологиянинг махсус (ёки хусусий) бўлимлари ҳам бор. Буларга ҳайвонларнинг айрим синф ва гуруҳлари (масалан, қишлоқ хўжалик ҳайвонлари, қушлар, ҳашаротлар) физиологияси, ёки айрим турлар (масалан, қўй, сигир ва ҳ. к.) физиологияси, айрим органлар (масалан, жигар, буйрак, юрак), тўқималар (масалан, нерв ёки мускул тўқимаси) физиологияси киради. Кўпинча физиологиянинг айрим функцияларни ўрганиш билан шуғулланувчи соҳаларини ҳам ажратишади, шунинг учун қон айланиш, овқатҳазм қилиш ва б. қ. физиологиясини фаннинг махсус бўлимлари деб айтишади. Тирик мавжудотларнипг ҳар хил гуруҳлари қанча бўлса, турли орган ва тўқималар қанча бўлса, хуллас тирик организм фаолиятининг турлари нечта бўлса, физиологиянииг махсус (ёки хусусий) бў-лимлари ўшанча. Физиологиянинг бу бўлимлари ўрганадиган процессларнинг тафовутлари текшириладиган объектларнииг морфологик хусусиятларидан, уларнинг турли шароитда яшашидан келиб чиқади ва кўпгина бошқа сабабларга боғлиқ бўлади.
Физиологиянинг бошқа махсус соҳаларидаи одам ва юксак ҳайвонлар физиологияси кўпроқ ривожланмоқда.
Меҳиат физиологияси. жисмоний машғулотлар ва спорт физиологияси, овқатланиш физиологияси, ёш физиологияси одам физиологиясининг амалий аҳамиятга эга бўлган соҳаларидир.
Махсус вазифаларига эга бўлган патологик физиология физиологик фанларнинг алоҳида бўлимидир. Нормал физиология соғлом организмдаги ҳаётий процессларни ўрганса, патологик физиология организмла патологик процессларнинг рўй бериши, ривожланиши ва

ўтишининг умумий қонуниятларини, яъни касал организм ҳаёт фаолиятининг махсус белгиларини ўрганади, касал организм шу белгилари билан соғлом организмдан фарқ қилади.