Е. Б. Бабский, А. А. Зубков, Г. И. Косицкий, Б. И. Ходоров

Пневмоторакс
Кўкрак бўшлиги очилганда, масалан, жароҳатланишда еки кўкрак ичи операция қилингаида плсвра бўшлиғидаги босим атмосфера босимига тенг бўлиб қолади, ўпка бужмаяди ва кўкрак қафаси нафас ҳаракатларига эргашмайди, очиқ пневмоторакс вужудга келади. Ўпкага трахея орқали сунъий йўл билан ритмик равишда ҳаво юбориб турилмаса, икки томонлама очиқ пневмоторакс ўлимга олиб боради.
Одамнинг кўкрак деворини шприц игнасида тешиб, плевра бўшлиғига озгина ҳаво юбориш йўли билан сунъий ёпиқ пневмоторакс вужудга келтирилса, ўпка қисман бужмаяди. Қисман бужмайган бундай ўпка Дондерс моделидаги ўпка сингари нафасда қатнашаверади; нафас олиш пайтида кенгаяди ва нафас чиқариш пайтида пучаяди. Бироқ ўпканинг эластик чўзилиш кучи камаяди, бу эса сил касаллиги билан оғриган беморларда ўпка тўқимасииинг парчаланишидан ҳосил бўлган патологик бўшлиқлар (каверналар)пинг беркилишига ва яллиғланиш процессларипинг битишига ёрдам беради. Бироз вақт ўтгач плсвра бўшлиғидаги ҳаво сўрилиб кетади ва ўпка яна ёзилади. Пневмотораксни сақлаб туриш учун плевра бўшлиғига қайтадан ҳаво юбориш зарурати шундан келиб чиқади.
Упка ҳавосининг ҳажми
Нафас ҳавоси. Одам тинч турганда қарийб 500 мл (300 дан 600 гача) ҳавони нафасга олади ва чиқаради: ҳавонинг бу ҳажми нафас ҳавоси деб аталади. Одам 500 мл нафас ҳавосининг устига яна қўшимча 1500 мл чамаси ҳаво олиши мумкин (қушимча ҳаво), шунингдек тинч нафас чиқаришдан сўнг яна қарийб 1500 мл ҳавони нафасдан чиқара олади (резерв ҳаво). Келтирилган рақамлар ўрта ёшдаги нормал эркаклар учун ўртача сонлардир. Бу рақамлардан кўриниб турибдики, тинч нафас олиш ва чиқариш пайтида кўкрак бўшлиғи максимумгача кенгаймайди ва бужмаймайди. Зарур бўлганда нафас ҳаракатларининг ҳажми нафас чиқариш томонига ҳам, нафас олиш томонига ҳам ўзгара олади, шу туфайли ўпкага кирадиган ҳаво ҳажмн ошади.
Упканинг тириклик сиғими. Максимал нафас олингандан сўнг махсус газометр (спирометр) га мундштук орқали максимал нафас чиқарилса, унга нафас ҳавоси ҳам, резерв ҳаво ҳам, қўшимча ҳаво ҳам киради, яъни ўртача, 500+1500+1500 = 3500 мл ҳаво киради. Шуҳавонинг ҳаммаси ўпканинг тириклик сиғимини ташкил қилади. ёШ, жинс, соғлиққа ва нафасни машқ қилишга қараб, тириклик сигими турлича бўлади. Ўпканинг тириклик сиғими йигитялангларда 3,5—4,5 л; аёлларда шундан тахминан ¹/з кам 3—3,5 л) дир.