Dunyo mamlakatlarida turizmni rivojlantirishning nazariy uslubiy asoslari

1.3 Turizm sohasida jahonning yetakchi mamlakatlarining tutgan o’rni
Mamlakatimizda Ispaniya, Italiya, Fransiya, Germaniya, Chexiya va Turkiya davlatlarining turizm bo‘yicha ilg‘or tajribalarini qo‘llash imkoniyatlari o‘rganildi va tahlil qilindi. O‘rganish natijalari mazkur davlatlarda quyidagicha ahamiyat kasb etadi:
- Ispaniya. Yevropada xalqaro tashrif buyuruvchi turistlarning umumiy soni bo‘yicha Fransiyadan keyingi o‘rinni Ispaniya davlati egallaydi. Ispaniya xorijiy sayyohlarga plyajlari va dam olishdan tashqari keng ko‘lami ekskursiya dasturlarini taklif qilib kelmoqdalar. Mamlakatdagi asosiy turistlar oqimi Salvador Dali teatr muzeyi, Prado muzeyi, Ispaniya qiroli rezidensiyasi va ochiq osmon shahar-muzeylariga yo‘naltirilgan.
60-yillarda Ispaniyada turizm faol rivojlana boshladi. O‘sha paytda mamlakat boshqa Yevropa mamlakatlari, xususan Buyuk Britaniya, Fransiya, Markaziy va Shimoliy Yevropadan kelgan sayyohlar uchun sevimli dam olish maskaniga aylandi. Ispaniya yalpi ichki mahsulotida turizmning ulushi 11 foizni tashkil etadi.
2007 - yilda Jahon sayyohlik tashkilotining ma’lumotlariga ko‘ra, Ispaniya Fransiyadan keyin dunyoda eng ko‘p tashrif buyurgan ikkinchi mamlakat bo‘ldi. 2010 - yildan beri Ispaniya Fransiya, AQSh va Xitoydan keyin 4-o‘rinda turadi. 2015 - yilda Ispaniyaga 60 mlrd. yevro sarflagan 69-70 million sayyoh tashrif buyurdi. 2016 - yil eng muvaffaqiyatli yil bo‘ldi, ya’ni mamlakatga jami 75 mln. sayyoh tashrif buyurdi. BMT Jahon sayyohlik tashkiloti 2017 - yilda xalqaro sayyohlik oqimi statistikasini e’lon qildi va unda Ispaniya 81,8 mln. tashrif buyuruvchi kelganligi bilan 86,9 mln. tashrif buyuruvchiga ega bo‘lgan Fransiyadan keyin ikkinchi o‘rinni egalladi.
Plyaj turizmi Ispaniyaning asosiy turizm sohasidir. U birinchilardan bo‘lib rivojlana boshladi va mamlakatning barcha turlaridan eng katta daromad keltiradi. Ispaniya qirg‘oqlarining yumshoq iqlimi va ikkita arxipelagos, ya’ni Balear va Kanar orollari shimoliy Yevropadan sayyohlarni jalb qiladi. Ispaniya qirg‘oqlarining yumshoq iqlimi va ikkita arxipelagos, ya’ni Balear va Kanariya orollari, asosan shimoliy Yevropadan sayyohlarni jalb qiladi. Yoz oylarida kurortlar ispanlarning o‘zlari orasida yuqori talabga ega.
Plyaj dam olishning asosiy sayyohlik yo‘nalishi sifatida Kataloniyadagi Costa-Brava, Costa-Dorada va Costa-del-Maresme hamda Fransiyaning ichki mintaqalaridan kelgan sayyohlar orasida juda mashhur. Eng ko‘p tashrif buyuriladigan joylar mamlakatning eng katta portiga ega bo‘lgan Salou va Barselona shaharlaridir.
Valensiya avtonom jamoasiga Costa-de-Valensiya va Costa-Blanka kiradi. Costa-Blanka - Germaniya va Buyuk Britaniyadan kelgan sayyohlar ko‘p keladigan Ispaniyaning eng sayyohlik joylaridan biridir. Ko‘plab ispaniyaliklar Benidormga yozda kelishadi.
Costa-Kalida va Murcia mintaqasidagi eng katta Yevropadagi Mar Menor qo‘ltiqi mavjud. Costa-de-Almeriya, Costa-Tropik, Costa-del-Sol va Andalusiyadagi Costa-de-Luz Malaga portlari mamlakatdagi eng katta portlardan biridir. Balear orollari, ayniqsa Mallorka, Menorka va Ibiza e’tiborga molikdir. Klublar va diskotekalarning ko‘pligi tufayli Mallorka va Ibiza ko‘plab yosh sayyohlarni jalb qiladi. Kanariya orollari, qulay tropik iqlimi tufayli qishda harorat pasayadigan Balear orollaridan farqli o‘laroq, yil bo‘yi dam olish maskani bo‘lib hisoblanadi.
Ispaniya boy tarix va madaniyatga ega mamlakat bo‘lib, madaniy turizm yaxshi rivojlangan. Mamlakat hududida ilgari Iberiya yarim orolida yashagan turli millatlarning tarixiy shaharlari va manzilgohlari saqlanib qolingan. Ispaniyaning asosiy sayyohlik shaharlari - Madrid va Barselona shaharlari bo‘lib, u turli tarixiy va madaniy yo‘nalishlar, shuningdek, ko‘ngilochar, keng tijorat sektori va o‘quv dasturlarini taklif etadi. YUNESKO Umumjahon merosi ro‘yxatiga quyidagi 12 ta tarixiy shahari kiritilgan: Alkala de Xenares, Avila, Caseres, Cordoba, Cuenka, Ibiza, Salamanka, San-Cristobal de la Laguna, Santyago de Compostela, Segoviya, Tarragona va Toledo. Ispaniyada jami 44 ta jahon merosining ob’ektlari mavjud. Shu bois, Ispaniya 47 ta ob’ekti bilan Italiyadan keyingi eng ko‘p tashrif buyurilgan davlat sifatida ikkinchi o‘rinda turadi.
Ispaniyada diniy turizm rivojlangan bo‘lib, katoliklar uchun muhim joy bo‘lib hisoblanadi. Mamlakat katolizizmning muhim ziyoratgohlariga ega. Santyago-de-Kompostela shahri “Xristian Makkasi” hisoblanadi, chunki uning sobori Quddus va Vatikandan keyin uchinchi eng muhim katolik maqbarasi, ya’ni Havoriy Yoqubning qoldiqlari hisoblanadi. Butunjahon meros ro‘yxatiga kiritilgan Avliyo Jeymsning ziyoratgohi yiliga 200000 kishini jalb qiladi.
Santo Toribio de Liebana (Cantabria) va Caravaca de la Cruz (Murcia) mos ravishda katoliklikning to‘rtinchi va beshinchi yirik shaharlaridir. Ushbu shaharlar dunyoning turli burchaklaridan ziyoratchilar va sayyohlarni jalb qiladi. Deyarli har bir shaharda bo‘lib o‘tadigan muqaddas haftadagi diniy marosimlar ko‘plab sayyohlarni jalb qiladi.
Ispaniya festivallarining aksariyati homiy avliyolar, mahalliy urf-odatlar va folklorga bag‘ishlangan. Eng mashhur tadbirlar Sevilya yarmarkasi, Almonte shahridagi Romeria de El Rocio, Pamplonadagi Ensierro, Valensiyadagi Fallas, Bunyoladagi Tomatina joylaridir. Tomatina - pomidor jangi bo‘ladigan joy hisoblanadi. Karnaval Ispaniyada, ayniqsa Kanar orollari va Kadizda juda mashhur sanaladi.
Kinofestivallar ko‘plab shaharlarda o‘tkaziladi. Xususan, San-Sebastyan film festivali, Malaga kinofestivali, Valladolid xalqaro kinofestivali, Mostra de Valensiya va Sitjes kinofestivali shular jumlasidandir. Musiqiy festivallar orasida Sanar, Festival Internacional de Benicassim, Festimad va Primavera Sound kabilar mashhurdir.
Xalqaro ko‘rgazmalar va boshqa tadbirlar vaqti-vaqti bilan Ispaniyaning yirik shaharlarida o‘tkaziladi. Jumladan, 1888 - yilda Butunjahon ko‘rgazmasi va 1929 - yilda Barselonadagi Jahon ko‘rgazmasi, 1992 - yilda Barselonadagi yozgi Olimpiya o‘yinlari, 1992 - yilda Sevilya shahridagi Butunjahon ko‘rgazmasi, 2007 yilda Valensiyadagi Amerika kubogi, 2008 - yilda Saragosadagi Jahon ko‘rgazmasi bo‘lib o‘tgan. Shuningdek, Ispaniya shaharlari Yevropaning madaniy poytaxti sifatida tanlangan. Ya’ni, 1992 - yilda Madrid, 2000 - yilda Santyago de Kompostela, 2002 - yilda Salamanka va 2016 - yilda San Sebastyan madaniy poytaxt bo‘lib hisoblangan.
Dunyodagi eng yaxshi deb tan olingan Ispaniyadagi tungi hayot mahalliy aholi va sayyohlarni o‘ziga jalb qiladi. Yirik shaharlarda, avvalambor Madrid va Barselonada ko‘plab tungi klublar va diskotekalar mavjud. Madridda mashhur “Pacha” va “Kapital klublari, Barselonada eng mashhurlari bo‘lib “Opium” va “Sutton” hisoblanadi. Mallorka va Ibiza orollari Balear arxipelagining bir qismi sifatida jonli tungi hayot bilan bir xillikga aylandi.
Ispaniyada qishki mashg‘ulotlar mamlakatning shimoliy hududlarida, ya’ni Piyrenes, Markaziy Kordilera, Iberiya tog‘larida rivojlangan. Ammo Ispaniyaning janubida Serra Nevada-da chang‘i kurortlari mavjud.
Ispaniyada dunyoning turli burchaklaridan sayyohlarni jalb qiladigan ko‘plab tabiiy joylar mavjud. Ular orasida Monte Perdido cho‘qqisi va Pireneyadagi Ordesa milliy bog‘i mavjud. Boshqa milliy bog‘lar, ya’ni Picos de Yevropa, Donana, Valensiyadagi Albufera, Sanabriya ko‘li, Ruidera lagunlari, Tablas de Daimiel milliy bog‘i ham mavjud. Mo‘tadil dengiz iqlimi tufayli mamlakatning shimoliy hududlari “yashil Ispaniya” deb nomlanadi. Shu bois, bu mintaqalar o‘simliklari ko‘proq Ispaniyaning boshqa mintaqalaridan farq qiladi.
Kanar orollari tabiatining o‘ziga xos xususiyati vulqon peyzajidir. Tenerife orolida Tayd vulqoni Ispaniyaning eng baland nuqtasidir. Kanariya arxipelagining o‘simlik va hayvonot dunyosi juda xilma-xildir, Kanareykada yashaydigan o‘simliklar va hayvonlarning 40 foizi endemik sanaladi. Mamlakatda qishloq turizmi keng tarqalgan, ya’ni qishloqlarda go‘zal landshaftlar orasida dam olish alohida o‘rinni egallaydi. Shu bilan birga, sayyohlar mintaqaning tabiati va madaniyatini o‘rganishga qiziqadilar.
Ispaniyada infratuzilma ham yaxshi rivojlangan. Mamlakatning milliy aviakompaniyasi Iberia Airlines hisoblanadi. Boshqa yirik aviakompaniyalar Vueling Airlines va Air Europa bilan birga Ryanair mavjud. Hammasi bo‘lib, Ispaniyada 152 ta aeroport mavjud. Eng kattasi bo‘lib Madrid-Barajas, Barselona - El Prat, Palma de Mallorca, Malaga - Kosta-del Sol va Gran Canariya sanaladi.
Temir yo‘l transporti davlatga tegishli RENFE instituti tomonidan tartibga solinadi va mintaqaviy kompaniyalar: FEVE, FGC, Euskotren, FGV, SFM bozorda qatnashadilar. Temir yo‘l liniyalarining bir qismi tezyurar transport uchun mo‘ljallangan. Bundan tashqari, Ispaniya magistral yo‘llar tarmog‘iga ega. Magistral yo‘llar Madriddan mintaqalarga ajralib chiqadi va magistral yo‘llar Atlantika va O‘rta yer dengizi bo‘ylab ulangan.
Ispaniya temir yo‘l tarmoqlari bilan qoplangan va uning ko‘pincha tanlov narxi yoki tezligi jihatidan kichik. RENFE poezdlari quyidagi uch xil toifaga bo‘linadi: