Доктори, проф. Э. Шерназаров



Download 27,26 Mb.
Pdf ko'rish
bet316/392
Sana27.03.2022
Hajmi27,26 Mb.
#513337
1   ...   312   313   314   315   316   317   318   319   ...   392
Bog'liq
Zoologiya (xordalilar) - S. Dadayev, Q. Saparov

Сезги органларн. 
Сутэмизувчиларда эшитиш органлари анча мураккаб 
тузилган (236-расм), Унда учта булим булади, чунки курукликда яшовчи бошка 
барча умурткали хайвонларга хос булган ички ва урта кулокдан ташкари,
даррандаларда яна ташки кулок 
супраси ва ташки эшитув йули хам 
хосил булади, Кулок супраси фа­
кат сувда ва ер остида яшовчи 
сутэмизувчиларда (кит, аксарият 
куракоёклилар, 
курсичконларда) 
булмайди.
Ташки кулок н 
of
 
ара суяк 
билан уралган узун пайдан иборат, 
унинг бир учи ташкарига очилса, 
иккинчи учи ногора парда билан 
копланган. Урта кулокда учта эши­
тув суякчалари бор ва улар бир- 
бирига харакатчан тарзда занжир- 
дай тизилиб туради. Урта куловда 
ногора парда тебраниши натижа- 
сида овоз ички кулокка $пгади. 
Кулок читаноги яхши тараккий 
этган булиб, кориноёкли моллюс- 
каларнинг чиганогига ухшаш спи­
рал булиб уралади. Унинг ичида 
кортиев органи юзага келади, унда ингичка бир неча минглаб толалар бор. 
Сутэмизувчиларда тогай кулок супраси булиб, у товуш тулкинларини йигиб 
олиш вазифасини бажаради.
Айрим сутэмизувчиларда товуш локацияси (эхолокация) хусусияти 
борлиги аникданган. Эхолокация кобилияти к)фшапалакларда, китсимонларда
236-расм. Сутэмизувчиларнинг эшитув орга-
нининг тузилиш схемаси: 1-ташки кулок, 2-
ташки кулокнинг эшитиш йули, 3-ногора
парда, 4-урта кулок бушлиги, 5-болгача суяк, 6-
сандон суяк, 7-узанги суяк, 8-евстахиев найи,
9-юмалок дарча, 10-овал халтача, 11-ярим
дойра найлари. 12-юмалок халтача, 13-чиганок,
14-эпштув нерви.
403
www.ziyouz.com kutubxonasi


(дельфинларда), кур акоёклил ар да (тюленлар да) ва ерказарларда борлиги 
аникланган.
Х^ид б идиш органи. Сутэмизувчиларда хид билиш органи яхши тараккий 
этган. Хид билиш органи ёрдамида улар озик ахтаради, эр как ва ургочилари 
бир-бирини хидидан топади, хавф-хатардан узларини мух;офаза килади, фазода 
ориентация олади. Сутэмизувчиларда бу органнинг бурун бушлигидаги 
олдинги нафас булими хам кейинги дакикий хидлов булими хам мураккаб 
тузилган, Китлар да хидлов органи редукцияданган, тюленларда эса яхши 
таракий этган дидлов органи бор Дидлов булими нафас булимидан кейин 
жойлашган ва вдцни бир неча юз метр дан ва хатто ер остидан сезади,
Куриш органи. Сутэмизувчиларнинг куриш органи, аксинча бошка сезги 
органларига нисбатан соддарок тузилган, куз тароги булмайди ва аккомодация 
ходисаси киириксимон мускулларнинг кискариши натижасида куз гавхари 
шаклининг узгаришн туфайли содир булади. Лекин маймунларда хамда очик 
жойларда хаёт кечирадиган бошка даррандаларда куриш органлари анча яхши 
ривожланган Ин казиб ер остида яшайдиган сутэмизувчиларнинг кузи 
ривожланмай кояган. Масалан: курсичконларннинг кузи тери остида булса, 
халтачали кротларнинг кузи бутунлай йук булиб кетган.
Сутэмизувчиларда икки кузни фокисини бир предметга тугрилаш лаёкати 
бор. Холбуки бошка умурткали хайвонларнинг хар кайси кузи алохида-алохида 
куради. Иккинчидан бош мия яримшарларининг энса булимида янги курув 
марказлари пайдо булган. Бундан ташкари сутэмизувчиларда экологик 
хусусиятларга мувофик, яъни тирикчилигини тунда ёки кундузи утказадиган 
сутэмизувчилар кузининг тузилиши ва функцияси турлича булади. Тунги 
сутэмизувчилар куз олмасининг куп кисмини ишгол этадиган гавхари катта 
булганлигидан бу хайвонларнинг кузлари жуда уткир булади. Кундузги 
хайвонларда бу хусусият аксинча мослашиши натижасида юзага келади. 
Уларда куз олмасининг ичидаги бушлик худди одамникидек жуда катта, куз 
гавхари эса жуда кичик булади. Китларда куз якин масофадан куришга 
мослашган Шу билан бирга, сутэмизувчиларда мухим мослам ал ар - бинокуляр 
куриш, яъни икки кузнинг фоку сини бир предметга тугрилаш лаёкати юзага 
келади, бошка умурткали хайвонларнинг' энса булимида иккиламчи янги куриш 
маркази пайдо булади.
Айнрнш системаен, Сутэмизувчиларнинг жуфт чанок метанефрик типга 
кирувчи довиясимон буйраклари бел булимида, умуртка погонасининг икки 
ёнида жойлашган, Буйракнинг олдинги учларида кичик кизшт-сарик рангли 
буйрак усти таначалари жойлашган. Хар бир буйракнинг ботик ички юзасидан 
биттадан сийдик качали бошланади, сийдик канали чанок булимида сийдик 
пуфагига куйилади. Сийдик пуфаги, уз навбатида, эркакларида вушилув 
органига, ургочиларида кин дарчасига очилади. Буйракнинг ташки юзаси 
купчилик даррандаларда силлик булади. Буйрак ташки пустлок каватдан ва 
ички магиз катламларидан тузилган (237-раем). Пустлок каватида фильтир- 
ловчи алпарат-гломерулалар жойлашган. Гломерулалар кон томирлари тугун- 
чаларидан ва уларни ураб олган Боумен кап су лл ал ар ид ан ташкил топган. 
Боумен капсулаларидан чикариш найи бошланади. Чикариш найи турт
404
www.ziyouz.com kutubxonasi


булимга: биринчи тартибдаги бурам а найча, Генле хдлкаси, иккинчи тартиб- 
даги бурама найча ва йигувчи найчаларга булинади. Буларнинг хаммаси 
йигилиб биргаликда нефрон дейилади. Иигувчи найчаларнинг тешиги буйрак 
жомига очилади. Буйрак жомидан сийдик йули бошланади.

Download 27,26 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   312   313   314   315   316   317   318   319   ...   392




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish