Ctzbekiston respubl1kasi oliy va o rta m axsus ta 'lim vazirl1g I

dualistik miflar,
k u lt m iflari
(suv, o lo v , o s m o n jis m la ri, o ‘sim lik lar, jo n iv o rla r, 
ho sild o rlik kultlari b ilan a lo q a d o r tasavvurlar asosida shakllan gan), 
o ‘lib-qayta tiriluvchi qahramonlar
(Siyovush b ilan bog‘liq) 
haqidagi
miflar; samoviy
(oy, q uyo sh , yulduzlarning paydo b o ‘lishi, tabiiy 
h o d isa la r haqidagi) 
miflar; taqvimiy miflar
, y a’ni yilboshi — N a v ro ‘z 
b ila n b o g ‘liq u d u m la r , v a q t h iso b i o m illa ri h a q id a g i a s o tiriy
is h o n c h la r ; 
antropogenik m ifla r
y o k i o d a m z o tn in g y a ra tilis h i 
(K ay u m ars, G av o m ard , Jam sh id ) t o ‘g‘risidagi m iflar kiradi.
Aksariyat mifologik obrazlar zardushtiylik dinining m uqaddas kitobi 
«Avesto», sh u n in g d ek , « 0 ‘g‘uznom a» va «K itobi d ad am Q o ‘rqut» 
o rq a li b iz g a c h a yetib k elgan. «A vesto»da ikki y a ra tu v c h i kuch: 
yaxshilik — A xuram azda, yom onlik esa -A x rim a n qiyofasida nam oyon 
b o ‘la d i. U l a r n i n g o ‘z a r o k u r a s h i d a n t a b i a t va ja m iy a t d a g i

---

hodisalarning barchasi kelib chiqadi deb k o ‘rsatiladi.
Axuram azda - yaxshilik xudosi. Unga qarashli narsalar insonlarning 
b ax t-u saodati u ch u n xizmat qiladi. A ngra M a n ’yu (A xrim an) esa — 
yovuzlik xudosi. U o ‘ziga qarashli devlari bilan od am larg a azob- 
uqubat, m ash aqqat, kulfat keltiradi.
«Avesto»da yana M itra — quyosh va yorug‘lik xudosi. N o h it — 
obodonlik va farovonlik xudosi, H u m o — baxt va davlat xudosi, 
A naxita va H ubbi — suv xudosi, M irrix — urush va g ‘alaba xudosi 
sifatida talqin etilgan. Kayumars, Yima (Jam shid), G ershasp odamlarga 
ezgulik b a x sh e tu v c h i m ifo lo g ik o b ra z la r s ifa tid a k o ‘rsa tilg a n . 
Y om onlik kuchlari ajdar, dev, jin , yalm og‘iz kabi m ifologik ob razlar 
orqali tasvirlangan.
«Avesto»dagi xudolar yo ayol, yo erkak qiyofasida talq in etilgan. 
M asalan, suv xudosi A rdvisura-A naxita xushqom at, kam arini beliga 
m ahkam bog‘lagan zabardast, to ‘g‘ri so‘z, m arh am atli g o ‘zal qiz 
qiyofasida nam oyon b o ‘ladi. U o dam lar u chun suvning m o ‘I b o ‘lishini 
t a ’m inlab turadi. T urli qiyinchiliklarni yengishda kishilarga hom iylik 
ko ‘rsatadi.
0 ‘zbeklar o ‘rtasida Anaxita nom i A n b ar m om o shaklida saqlanib 
qolgan va unga suv ham da hosildorlik hom iysi deb qaraladi.
Xalqim iz orasida keng tarqalgan m iflardan yana b ir tu rk u m i -
K ayum ars va Jam sh id haqidagi m iflardir. U larning tu rli variantlari 
«Avesto»da, «Tarixi Tabariy»da, B eruniyning « 0 ‘tm ish xalqlaridan 
qolgan yodgorliklar», Firdavsiyning «Shohnom a» asarlarida va boshqa 
qadim iy yozm a m anbalarda uchraydi.
K ayum ars nom i «Avesto»da G ay a M a rta n yoki G ay a M o retan
deb yuritilgan. « G ‘iyosul-lug‘at»da esa G av om ard (in so n -b u q a ) deb 
k o ‘rsatilgan. A fsonalarga ko‘ra, u A m u d aryo b o ‘ylarida yashagan. 
B o'yi daryoning u betida yotgan. K ayum ars - yerda paydo b o ‘lgan 
birinchi o dam sifatida talqin etiladi. U ezgulikning yovuzlik u stidan 
g ‘alabasi haqidagi ibtidoiy q arashning obrazli ifodasidir.
Jam shid haqidagi m iflar 0 ‘rta O siyo va E ron xalqlari orasida 
keng tarqalgan. U najotkor q a h ra m o n , yaxshilikning ram ziy obrazi. 
«Avesto»da u adolatli podsho sifatida talq in etilgan. Ja m sh id haqida 
xalq orasida «Qissayi Jam shid» k ito b in in g o g ‘zaki va q o ‘lyozm a 
variantlari keng tarqalgan.
«Avesto»da tasvirlangan xudolar, p ah lav o n lar t o ‘g ‘risidagi afsona 
va m iflam ing o lzbek folklorida h am talay variantlari m avjud. «O dam i

---

Od» mifi S h u jih a td a n xarakterlidir. U nda kishilam ing inson beqiyos 
k u c h -q u d ra tg a ega b o ‘lishi haqidagi o rz u -u m id la ri o ‘z ifodasini 
to p g an . M ifda p ah lav o n — tita n k o ‘rinishidagi m ifologik obrazning 
xalq m an faati y o ‘lida xizm at qilishi qayd etilgan.
M ifda hikoya e tilish ic h a , O dam i Od b o ‘yi bulutga yetadigan 
d u rad g o r usta b o ‘lgan. O d a m i O d dunyodagi eng birinchi odam
sifatida ta lq in etiladi.