s a n ’at va adabiyotning poydevori m ifologiya asosida qurilgandir.
Q adim gi m ifologik sujetlar, o b razlar, tu sh u n c h a
va tasav v u rlar,
u m um an, m if qoldiqlari ijtim oiy ongning turli shakllariga k o ‘chib,
u lard a n m u h im o ‘rin egalladi. M iflar, aso sa n , e tio lo g ik vazifa
(izohlash vazifasini) bajaradi.
M if qadim gi o d am ning ish o n c h -e 'tiq o d la ri, o ‘y-k ec h in m a lari,
diniy-axloqiy qarashlari va ilk ijodiy izlanishlarining so ‘z vositasida
ifoda etilgan k o ‘rinishlaridan biridir.
D u ny o folklorshunosligidagi n a tu rm ifo lo g ik yoki n a tu ra listik
n a z ariy a ta ra fd o rla ri m ifn i ta b ia t h o d isa la ri h a q id a g i q a d im g i
tasavvurlar m ajm ui deb tushu n adilar.
U larning fikricha, qadim gi
odam ning tabiat haqidagi ib tid o iy -e’tiqodiy ishonchlari dastlabki
m ifologik tasavvurlar tizim ining asosini tashkil etadi. A ntropo lo gik
nazariya tarafdorlari E.Teylor, G .S p enser, E .L ong va b o shqalarn ing
fikricha, m iflar anim istik ish o nch lar zam inida shakllangan. J .F re z e r
esa m ifologik tasa w u rlarn in g asosini anim istik tasavvurlar em as.
m agiya tashkil etadi, deb hisoblaydi. S .G .X uk , D .X arrison, G .M e rri
kabi olim larning fikricha, qadim gi m iflar ibtidoiy rituallar, y a ’ni
m arosim larning so‘z vositasida ifodalangan shaklidir. L.L evi-B ryul
m ifning qadim gi diniy e ’tiq o d lar bilan m ushtarakligini aniqlagan.
S im v o listik n a z a riy a o q im i ta r a fd o r la r i ( ju m la d a n , o ‘zb ek
folklorshunoslari h am ) m if qadim gi o d a m la rn in g
olam haqidagi
ibtidoiy qarashlarini o ‘zida m ujassam lashtirgan ram ziy kod lard an
tashkil topganligini e ’tiro f etadilar.
Z .F reyd , E .F ro m m , K .G .Y ung kabi o lim lar m iflarning paydo
b o ‘lis h in i ib tid o iy o d a m n in g ta b ia tg a b o 'l g a n o n g s iz h iss iy
m unosabatlari bilan bo g‘lab o ‘rganganlar. U larn in g tahlil m etod lari
asosida o ‘rganish usullarini o ‘zbek folklorshunosligiga J.E sh o n q u l
tush va m ifni qiyosiy tad q iq etish orqali olib kirdi.
M .Jo ‘rayevning ta'kid lash ich a, qadim gi m ifologik tasavvurlar xalq
og‘zaki badiiy ijodiyotining turli jan rlariga diffuziyalana boshlagan.
M ifyaxlit ja n r sifatida og‘zaki ijodga m ansub nasriy asarlar tizim ida
to ‘liq holda saqlanib qolm agan. Faqat epos, ertak, afsona, q o ‘shiq,
topish m oq ,
m arosim folklori, irim -sirim lar va turli ish o n c h la r bilan
bog‘liqay tim lar tarkibida ayrim m ifologik syujet elem entlari uchraydi,
xolos. Ana shu m if qoldiqlarini, m ifologem alarni o ‘rganish u c h u n
m u h im zam in vazifasini o ‘taydi.
B .Sarim soqov o 'z b e k m ifologiyasi tara q q iy o tin i u c h bosqichga —
a rx a ik , m u m to z va o ‘rta a srlarg a xos m iflarg a b o 'lin a d i. deb
hisoblaydi. U ning k o 'rsatish ich a, arxaik m iflarda xaos bilan kosm os
o ‘rtasidagi kurash keng m iqyosda aks etadi va ko ‘proq
anim istik,
to te m is tik ta s a v v u rla r b u k u ra s h d a hal q ilu v c h i ro l o ‘yn ay d i.
S h u n in g d e k , u la rd a y a n a h e c h q a n d a y d in iy q a ra s h la r u n su ri
uch ram ay d i. M u m to z m iflarda esa xaos bilan kosm os kurashining
m iqyosi b iro z to ray g an b o ‘ladi. P o liteistik diniy qarash lar (k o ‘p
xudolilik ta s a w u ri) u stunlik qiladi. Z ardushtiylik davri m ifologiyasi
b u n g a m iso l b o ‘ladi. 0 ‘rta a srla r m ifla rin in g se m a n tik aso sini
m o n o te istik diniy q arash lar tashkil etadi.
M . J o ‘rayev- o ‘z b e k m if o lo g iy a s in in g t a r a q q iy o ti q a d im g i
ajd o d larim izn in g
to tem istik , anim istik, dualistik, m agik ishonchlari;
ib tid o iy o d a m la r tu rm u s h id a ritu a l-ra m ziy ah am iy at kasb etgan
m arosim lar; 0 ‘rta Osiyoda yashagan qadimgi qavm lar dunyoqarashida
a lo h id a o ‘rin tu tg a n o tash p arastlik aqidalari;
qadim gi deh q o n ch ilik
m ad an iy ati a n ’an alari bilan bog‘liq hosildorlik kultlari; islom dini
t a ’lim o ti va u orqali 0 ‘rta Osiyoga kirib kelgan sharq, xususan, arab
fo lk lo ri a n ’a n a la ri; m o ‘g ‘ul, b u ry at, c h in va h in d , e ro n , y u n o n
m ifologiyasining ijodiy ta ’siri bilan bevosita bog‘liqdir, deb hisoblaydi.
Q adim gi tu rk iy m iflam i o lam nin g
yaratilishi va tuzilishi, sam oviy
halokat yoki olam ning intihosi, tangri va ilohiy kuchlar, xoqonlam ing
tu g ‘ilishi va afsonaviy h u k m d o rla r t o ‘g‘risidagi, turkiy qabilalarning
kelib chiqishi, ilk ajd o d la r haqidagi m iflar tu rk u m i tashkil etadi.
M u m to z m iflar tarkibiga ezgulik va yovuzlik kuchlari o ‘rtasidagi
kurash haqidagi asotiriy q arashlam i o ‘zida aks ettirgan
Download
Do'stlaringiz bilan baham: 
