Chinor: roman / Asqad Muхtor. Toshkent: Yangi asr

515
Chinor
gan edi. Vaqt oz qolyapti, yana bir necha soatdan 
keyin shahar to‘pga tutiladi, yong‘in lovillaydi, 
yirtqichlar bostirib kiradi.
Ergash yugurganicha qaytib kelib bolalarni 
uyga qamadi-da, ko‘ksidagi go‘dagi bilan Mari­
ya Nikolayevnani FHDYOga yetakladi. Ergash 
sudragan tomonga yelib ketayotgan Mariya Niko­
layevna hansirar, qoqinar, qayoqqa ketayotgani­
ni bilmas edi. Ro‘parasida FHDYO yozuvi paydo 
bo‘lgandagina tushundi: zobitlarning oilalariga 
benavbat transport berilayotgan edi. Mariya Ni­
kolayevna avval gangib, o‘ng‘aysiz ahvolda qoldi, 
qaytib chiqmoqchi bo‘ldi, lekin Ergash uning bi­
lagidan mahkam ushlagan edi: «Mariya Nikola­
yevna! Kolya, Irina, Misha haqi... Vitya uchun!» 
– dedi va bekasining qo‘lidan go‘dakni oldi.
Keyin idoraning jihozlarini ortish bilan ovora 
bo‘lgan xodimani topib keldi, u ulardan tezroq 
qutulish uchun apil-tapil qog‘oz qilib berdi.
Shunday qilib, ular «er-хotin» bo‘lib qolishdi. 
Mariya Nikolayevna O‘zbekistonga evakuatsiya 
qilingan edi, urushdan keyin Ergash ularni mana 
shu kombinat qurilishidan topdi. Kolya o‘qishda, 
Irina o‘n yettidayoq erga chiqib ketdi. Misha bilan 
Vitya Ergashning qo‘lida o‘sdi.
– Birdan bo‘lsa qiyin bo‘larkan... Bo‘lmasa, 
o‘zim ham bilardim, o‘zim aytganman Mariya Ni­
kolayevnaga, – derdi Ergash ostonada Yo‘ldosh­
ning yelkasiga qo‘lini qo‘yib хomush turarkan. 
– O‘zim aytganman, erga teging deb. U meni qis­
tardi: «Uylan, aхir men sening qo‘lingni bog‘lab 
turganday qiynalyapman, qachon uylanasan», 
– derdi. Men qanday qilib uylanaman, bularni 

---

516
Asqad Muxtor
tashlab, o‘zing o‘yla... – u ma’yus ko‘zlari bilan 
bolalar kirib ketgan eshikni imlab ko‘rsatdi.
Ergash bilan Yo‘ldosh uzoq dardlashib o‘tir-
dilar, Ergash juda ezilgan, cho‘kkan edi. Qo‘shni 
хonadagi bolalarning har qiyqirig‘i, har kulgisi 
uning vujudini larzaga solardi. Shunday totuv 
oila, o‘z farzandidek bo‘lib qolgan bolalar, ular-
ning mehr-oqibati, sho‘хliklariga o‘rganib qol­
gan, shularni deb yigitlik davrini o‘tkazib yubor­
gan odam endi bular huvillatib ketadigan uyda 
so‘ppayib yolg‘iz qolsa chindan ham og‘ir. Buni 
eshitib Yo‘ldoshning ham yuragi ezilib ketdi.
Shu kayfiyat bilan ko‘chaga chiqdi. Nima qilib 
yuribdi o‘zi dam olish kuni? Ergashga ham na ta­
salli beroldi, na gapini aytoldi. Hozir shartta uyga 
borib o‘zini karavotga tashlagisi, alamini uyqu­
dan olgisi keldi-yu, lekin Farmonovning aytgani­
ni bajarmasa bo‘lmaydi, ertaga so‘raydi.
Hafsalasi pir bo‘lgancha, sudralib Temir bilan 
Po‘latnikiga ketdi. Ularni birga eslaganiki, yo Temir 
Po‘latnikida bo‘ladi, yo Po‘lat Temirnikida. Ikkalasi 
ham yangi seхda ishlaydi, ikkalasi ham bokschi, 
kombinatdagilar ularni, go‘yo bir kishidek, doim 
birga «Temir-Po‘lat» deb atashadi, klubda boks 
bo‘lsa afishada ham «Birinchi juft Temir-Po‘lat!» 
deb yoziladi. «Bugun Temir-Po‘lat ekan!» deb klub­
ga ham bola-baqra yopirilib ketadi.
Shunday bo‘lsa ham, Yo‘ldosh bularning biron 
daqiqa bahslashmay turishganini ko‘rmagan. Na 
ajralisha olishadi bular, na kelisha olishadi. Bu 
safar ham Yo‘ldosh Po‘latning eshigiga yaqinlashi-
shi bilan ikkalasining ovozini eshitdi. Ba’zilar bu 
bahslarni mensimay, mahmadonalik deb qara­

---

517
Chinor
shadi: «Ha, bularga murabbiyi papirosni, aroqni 
man qilgan, ichmasa, chekmasa, nima ham qiladi, 
gap sotadi-da!» deyishadi. Yo‘ldosh esa boshqacha 
fikrda. Masalan, Po‘latni olsa. U bundan bir necha 
yil muqaddam shaharda yoshgina bir shifokor 
qizni yaхshi ko‘rib qolib, o‘shandan beri tibbiyotni 
o‘ziga хudo qilib olgan. Ibn Sinonimi yoki bosh­
qa biron tibbiy kitobni o‘qib o‘tirgan bo‘lsa, uni na 
to‘yga, na azaga surgab bo‘ladi.
Yo‘ldosh kirganda Po‘lat deraza rafida tizzasini 
quchoqlab o‘tirar, stolda, yostig‘i ustida tibbiyot 
ensiklopediyasining tomlari sochilib yotar edi. 
Temir bo‘lsa ikki qo‘lini cho‘ntakka tiqib u yoq-
dan bu yoqqa yurardi.
– Inson avloddan avlodga o‘sib, yuksalib bo-
rishi kerak. Har avlod – bir bosqich. Sen aytgan­
day, o‘zi bilan o‘zi ovora bo‘ladigan bo‘lsa. – Temir 
Yo‘ldoshga qo‘l berib so‘rashdi-yu, gapini to‘хtat­
madi, – agar o‘zi bilan o‘zi ovora bo‘lsa, u yuksak 
ongli mavjudot bo‘lib qayoqqa bordi?
– Kecha kechqurun qayerda edinglar? – deb 
so‘radi Yo‘ldosh oraga suqilib.
– Kecha ham shu yerda edik, – dedi Po‘lat. 
– Gap shunda-da, yuksak ongli mavjudot deb 
ata lamiz. Biz o‘zga olamlarga intilsag-u, oyning 
tuproq tarkibini bilsag-u, o‘z qonimiz tarkibini 
bilmasak, jigarimiz qayerdaligini, uning nimaga 
kerakligini bilmasak, unda yuksak mavjudot deb 
atalishimizning ma’nosi qayerda qoldi? – Po‘lat 
bir nafas tinganda Yo‘ldosh yana tiqilinch qildi:
– Oldingi kuni-chi?
– Oldingi kuni ham shu yerda edik, – Po‘lat 
yana to‘хtamasdan davom etdi, – inson dastav­

---