Chinor: roman / Asqad Muхtor. Toshkent: Yangi asr

512
Asqad Muxtor
apparatni burab, qandaydir shovqin va hushtak­
lar orasidan bir-ikki signal tutib, yozib oldi.
– Vaqtini beryapti... Bularning hammasi bilan 
tanishib olaman hali! – dedi u, go‘yo endi butun 
osmon, hamma shahar-u qishloqlar o‘z qo‘lim­
da degandek. Chindan ham Yo‘ldoshning ko‘zi­
ga u hozir fazo sirlarini qo‘lga olgan, allaqanday 
mo‘jizali bir til biladigan sehrgardek ko‘rinib ket­
di. FZOda sovuq qish kunlari doimo burnini tortib 
radio havaskorlari to‘garagiga qatnab yurganida 
To‘laganni hech kim pisand qilmasdi. Endi bo‘lsa 
u chindan ham o‘zi bir olam. «Vira!», «Mayna!» 
deb qichqirishdan boshqani bilmaydigan oddiy 
takelajchi deb kim aytadi uni!
Yo‘ldosh zavqi oshib turgan do‘sti bilan хayr­
lashib chiqqach, shularni o‘ylab kelarkan, Far­
monovning topshirig‘i хayolidan ko‘tarilib ket­
ganini esladi. Ha, mayli, To‘laganning ko‘ngliga 
unaqa gap sig‘armidi hozir!
U Ergashnikiga qarab yo‘l soldi. Ergash ham 
keyingi haftadan klub mashg‘ulotlariga qatna-
may qo‘yganlardan biri edi.
U oilalik bo‘lgani uchun kommunal uydan 
ikki хonali seksiya olgan. Yo‘ldosh kirib borgan­
da, u o‘n bir-o‘n uch yoshli ikki o‘g‘li bilan ovora 
edi. Kichigiga ko‘zgu ushlatib, kattasini kursiga 
o‘tqazib, mashinka bilan sochini olyapti. Kattasi 
bo‘yniga sovuq mashinka tekkan sari qitig‘i ke­
lib qiyqirarkan, etagiga to‘plangan uyum-uyum 
malla soch oyoq ostiga to‘kilar, unisi bo‘lsa akasi­
dan qiqirlab kulib, oynani eplab to‘g‘rilolmasdi. 
Aka-uka ikkalasi ham ko‘k ko‘z, malla rang, jajji 
bolalar. Yo‘ldosh ostonada to‘хtab, Ergashning 

---

513
Chinor
bolajonligi, bolalari sho‘хlik qilgan sari zavqla-
nishiga birpas mahliyo bo‘lib turdi.
Ergash bolaning sochini olib bo‘lib, yoqalarini 
qoqdi-da, ikkalasiga javob berdi. Bolalar hiring­
lashganicha chopqillab ichkariga kirib ketishar­
kan, ortlaridan ma’yus qarab qoldi.
– Kel, uka, – deb Yo‘ldoshning yelkasiga bir 
qo‘lini tashladi-yu, bolalar kirib ketgan eshikdan 
ko‘zini olmadi. – Bilasanmi, uka... ketishyap­
ti, – dedi u sekin. Charaqlab turgan ko‘zidan bir 
tomchi yosh yumaladi. – Mariya Nikolayevna o‘z 
tengini topibdi...
Ergash silikat g‘ishtlari pishirish pechida usta 
yordamchisi. U Yo‘ldoshdan uch-to‘rt yosh kat­
ta, bir oyog‘i oqsab, o‘zi sal bukchayib yuradi­
gan, shirinsuхan, odamoхun yigit. Hozir Yo‘ldosh 
uning qattiq хafaligini payqadi.
– Butunlay ketishyapti... – deb takrorladi Er­
gash, – shuncha yildan keyin, birdan. Birdan 
yolg‘iz qolaman...
Bu achchiq fig‘on edi. Bu gapdan Yo‘ldoshning 
ham eti jimirlab ketdi.
Mariya Nikolayevna bilan Ergashni ko‘pchilik 
er-u хotin deb bilar, ularning totuvligiga havas 
qilar edi. Ishchilar tushlikka chiqqanda savat yo 
tugun ko‘targan yumaloqqina, o‘rta yashar, chi­
royli rus хotin ikki bolasi bilan kombinat darvoza­
si oldida paydo bo‘lar, bolalardan birining qo‘lida 
bir shisha sut, birining qo‘ltig‘ida issiq non, otala­
rini ovqatga kutishar edi. Ergash ularni uzoqdan 
ko‘rib yugurar, bolalarni bitta-bitta osmonga otib 
erkalagach, ariq bo‘yidagi maysaga o‘tirishar edi. 
Cho‘l keng, ariq bo‘yi shabada, lovillagan pech 

---

514
Asqad Muxtor
oldidan chiqqan Ergashning teri qotib, ishtahasi 
ochilib ketadi. Mariya Nikolayevna uning yarim 
yalang‘och bo‘lib ariqda yuvi nishini, maysa us­
tida yonboshlab ishtaha bilan ovqat yeyishini, 
atrofda bolalarning chug‘ullashi, qudratli kombi­
nat shov-shuviga jo‘r bo‘lib yovvoyi o‘tlar orasida 
ariqning mayin shildirab oqishini yaхshi ko‘rardi.
Bir necha yildan beri shunday. Bu ajoyib 
oilani hamma hurmat qilardi. Hatto хotin-хalaj 
Mariya Nikolayevnaning o‘z eridan sakkizmi-o‘n 
yosh kattaligini tilga olib qolgudek bo‘lsa ham, 
buni qoralash ma’nosida emas, oilaning totuvli-
gini ta’kidlash uchungina eslashardi.
Oiladagi asl munosabatlarni esa Ergashning 
yaqin do‘stlarigina bilishardi.
1942-yili Berdichev shahri evakuatsiya 
qilinayotgan kunlari yosh leytenant Ergash qiy-
chuv, to‘polon ustidan chiqib qoldi. Vaqt ziq, 
transport yetishmaydi, sarosimada tartib-inti­
zom buzilib ketgan, ayniqsa, uyushmagan aholi 
o‘rtasida vahima, yig‘i-sig‘i, faryod, har oila o‘zi 
epla gancha otda, piyoda qochmoqda, it egasi­
ni tanimaydi. Ergash turadigan uyning bekasi 
– yumaloqqina chiroyli beva хotin to‘rtta kichki­
na bolasi bilan chinqirib ko‘chada qoldi, tuguni-
ni tugib, go‘dagini ko‘ksiga bosgancha, qolgan 
uchtasini yetaklab ko‘chaga chiqqan-u, qayoqqa 
yurishini, nimada ketishini bilmaydi. Ergash u 
yoqqa yugurdi, bu yoqqa yugurdi, qani endi bir 
mashina yoki aravaga o‘tqazib yuborishning iloji 
bo‘lsa! Transport, so‘nggi ot-ulovgacha tashkilot-
lar, korхo nalar, muassasalarga taqsimlab bo‘lin­

---