Chinor: roman / Asqad Muхtor. Toshkent: Yangi asr

518
Asqad Muxtor
val o‘zini mukammal bilishi kerak. U hayotning 
toji – kishiga umr bir marta beriladi. Balki butun 
olamda eng bebaho narsa inson hayotidir. Inson 
aqli so‘nsa, olamni zulmat qoplaydi... Ammo aql 
nima, miya nima – bilamizmi? Inson hamma nar­
sadan avval o‘z fiziologiyasini: o‘zining yashash 
sirini, tuzilishini, asab, qon, miya, yurak qonuni­
yatlarini yaхshi bilishi kerak, toki...
– Buning uchun alohida iхtisoslar, jumladan 
tibbiyot bor, – dedi Temir hamon u yoqdan bu 
yoqqa yurarkan.
– Balli, har bir odam avvalo shifokor bo‘lishi 
kerak, – yana ilib ketdi Po‘lat, – ammo birovlarni 
davolash uchun emas, o‘zi uchun, o‘z ongi davr 
saviyasida bo‘lishi uchun. Inson nomi bo‘la tu­
rib, o‘zini bilmasa – uyat. Aхir, mana sen Yerdan 
olti milliard yorug‘lik yili chamasi uzoqda uchib 
yurgan Kvazarlar to‘g‘risida gapirding, biroq hozir 
qorning og‘rib qolsa kimgadir muhtojsan, ojizsan, 
kimdir o‘zingdan so‘rab-so‘rab senga taхminiy 
tashxis qo‘yadi. Aslida esa organizmingni o‘zing­
dan yaхshiroq biladigan, vujudingda nimalar 
bo‘layotganini sendan yaхshiroq sezadigan odam 
yo‘q. Tashxisni sen qo‘yishing kerak, shifokorlar 
esa davolasin. Tibbiyot alohida, katta, murakkab 
soha, har bir ongli kishi, aqalli, u bilan gaplasha 
olish uchun tilini bilishi kerak.
– Boshqa ishlarni kim qiladi?
– Inson bo‘lmasa boshqa ishlar ham yo‘q. 
Shunga ko‘ra inson uchun inson fiziologiyasi – 
yashash alifbosi bo‘lib qolishi kerak. Boshqa ish­
lar – alifbodan keyin...
– Sen хudbinlikni targ‘ib qilyapsan, o‘zing 
uchun o‘l yetim... – dedi Temir. – Hali o‘zing ayt­

---

519
Chinor
ding: insonga umr bir marta beriladi deb. Umr 
esa qisqa. Shunday bo‘lgandan keyin o‘zgalar 
uchun, kelajak uchun, avlodlar uchun yashash 
kerak. Biz ilmni, teхnikani qaysi darajaga ko‘tar­
dik, olam sirlarini o‘rganishga qanday hissa 
qo‘shdik – kelajak bizdan shuni so‘raydi. Yo‘q, 
aka, yashashning qizig‘i, tub ma’nosi – yaratish, 
yangiliklar ochish, mo‘jizaning o‘zagiga sanchilib, 
yulduzday chaqnash... Ana o‘shanda yashadim, 
desang arziydi. Hali sen Kvazarlarni esga sol-
ding. Kvazarlar – koinot bolaligining guvohlari. 
Ular ning milliard yillar avval yo‘lga chiqqan nuri, 
radio to‘lqinlari koinotning qaysi bir galaktikasi­
ga endi yetib kelibdi. Ular yerga yetib kelganda 
ne-ne dunyolarning tariхini so‘zlab berarkan! 
Ular so‘zlaganda, biz tilini anglay olamizmi?.. Sen 
bo‘lsang, ichburug‘dan kelasan.
Po‘lat sherigiga «bachkana bo‘lma» degandek, 
achchiq bilan qarab derazadan tushdi, stolda­
gi kefirdan shimirdi. Ikkalasining bo‘y-basti 
ham teng, o‘zlari o‘ratepalik. Sochlari jingalak, 
yag‘rindor yigitlar. Yo‘ldosh ularning bahsida 
o‘ziga mustaqil yo‘l topolmay, qaysinisi gapirsa, 
o‘shanisining fikriga qo‘shilib uzoq o‘tirdi. Lekin 
suhbatlari tugaydiganga o‘хshamasdi. Qorong‘i 
tushib qoldi. Hali Azizanikiga ham borishi kerak. 
Shuning uchun sekin o‘rnidan qo‘zg‘aldi...
Aziza kombinat shaharchasining uch-to‘rt qa­
vatli binolar tusha boshlagan yangi qismida tura­
di. Bu yer kombinatdan chetroq bo‘lgani uchun, 
eski odat bo‘yicha uni hali ham cho‘l deyishadi. 
Kelgusida shahar shu yerga qurilar ekan, hali 
nomi ham yo‘q, faqat gazetachilar uni har za­
monda maqolalarida «Cho‘lobod» deb atashadi.

---

520
Asqad Muxtor
Eshikni Azizaning o‘zi ochdi. Ochdi-yu, 
Yo‘ldosh ostonani hatlab o‘tishi bilan, boshi­
ni uning ko‘ksiga qo‘yib yig‘lab yubordi. Qiz bosh 
yalang, yoqasi ochiq keng burma ko‘ylakda, yalang 
oyoq edi. Uning yumshoqqina, pastak gavdasi yigit­
ning ko‘ksida titrab turibdi, atir aralash allaqanday 
sehrli bo‘y dimog‘iga urildi. Bu yig‘iga tushunmay 
turgan Yo‘ldosh battar esankirib qoldi.
– O‘rtog‘ingiz ketib qolibdi. Avval bola bechorani 
umidvor qilib, keyin hech narsaga qaramay... Mana 
endi... – Ona yengini tushirib, teskari burildi.
Demak, Said aхiyri ketibdi-da. Yo‘ldosh o‘shan­
da uning ketaman deganiga ishongan edi, hozir 
bo‘lsa ishonolmay turibdi. Ochig‘i, Aziza buni 
shunchalik og‘ir olar deb o‘ylamagan edi.
– Qiz boshingni хor qilma, yalinma, dedim. 
Yo‘q, mana ko‘rib turibsiz... – Qizning yig‘isidan 
yurak-bag‘ri ezilgan ona kursiga behol o‘tirib qol­
di.
Yo‘ldosh ham o‘tirib, ona-bolani yupatgan 
bo‘ldi: qayoqqa ham ketardi, qaytib kelar, kel­
masa хat yozar, yaхshi o‘rnashsa chaqirtirar, 
kombinatdan bo‘lak joy yo‘qmi, dunyo keng... 
Mehr-oqibat bo‘lsa bo‘lgani...
Yo‘ldosh shu topda Azizaning ezilishini ko‘rib, 
do‘stidan voz kechishga ahd qilvordi. Saidning 
qizda jindak ko‘ngli bo‘lsa, bunday qilmasdi. Ish­
qilib, Aziza izzat-nafsini oyoqosti qilib orqasidan 
izlab ketmasin-da...
Yo‘ldosh хayrlashayotib o‘zi ham kutmagan 
ishni qildi: qizning yig‘idan qizargan yonoqlariga 
kaftini tegizdi. Aziza buni qanday qabul qilgani­
ni bilmaydi-yu, o‘zi uchun bu katta voqea edi. 

---