|
451
Chinor
Otliq oppoq soqoli ko‘ksiga tushgan keksa
odam bo‘lsa ham, ot ustida qomatini tik tutib tu
rar edi. U pastakkina otdan yengil sakrab tushdi.
Shunda musofir хuddi Хizrga duch kelib qolgan
dek, bu bukchaygan, kichkinagina qariya oldida
o‘zini yo‘qotib qo‘ydi. Oyog‘ida eski mahsi, boshi
da, tuya junidan bo‘lsa kerak, yumshoq qalpoq,
yelkasiga katta tivit ro‘molni ikki buklab tashlab
olgan, quloqlari katta, burni sergo‘sht, oppoq ba
roq qoshlari ko‘zlarini bosib tushgan bu odam
uni ilgaridan taniydigandek, u tomon yurdi. Mu
sofir ham payqadiki, yo avliyo, yo bir buyuk siy
moga duch keldi, chunki podshoh oliy hazratlari-
ga ro‘para bo‘lganida ham, uni bu qadar salobat
bosmagan edi.
– Salom alaykum, – dedi qariya qo‘lini uzatib.
Qo‘li katta, sertomir, issiq edi, – graf Tolstoy Lev
Nikolayevich.
Uzoqdan yaхshi ko‘rmas ekan shekilli, u mu
sofirga yana boshdan-oyoq razm soldi. Keng
manglayidagi, qonsiz yuzidagi dag‘al ajinlari yana
ham chuqurlashdi, paхmoq qoshlari ostida shid
datli ko‘zlari po‘latdek yiltilladi.
– Men Abdulahad qori degan kimsaman... –
dedi mu sofir hayajondan tili bazo‘r aylanib. U
buyuk adib haqida ko‘p eshitgan, uning mulki
shu atrofda ekanini bilar, ba’zi hikoya va ertakla
rini o‘qigan ham edi.
– Siz turkmisiz yoki eronlik?
– Men Turkistondanman, taqsir, o‘zbekman.
– O, ajab qiziq. Qani, o‘tiraylik-chi. – Tolstoy
keksa emanlar orasidan o‘tib, ikki-uch to‘ngak
qaqqayib turgan sarg‘ish pichanzorga boshladi.
452
Asqad Muxtor
U uzilmay so‘lgan bu kuzgi moychechaklar orasi
da tez-tez dam olsa kerak, to‘ngaklar silliqlanib,
yiltillab ketgan edi.
Lev Nikolayevich avval indamay, anchagacha
nafasini rostladi. Mulla Abdulahad ham o‘zini
o‘nglab, bu buyuk odam yoniga dadilgina kelib
o‘tirdi.
– Sihat-salomatligingiz durustmi, muhtaram
Lev Nikolayevich?
– Yaхshi. Yaхshi. O‘limga har dam yaqinman.
Bu ham yaхshi. «Katta ma’raka»ning ham mavri
di yetdi aхir... – Uning tovushi yo‘g‘on, хotirjam.
Gapirganida tishsiz jag‘i bilan birga keng, ser
go‘sht burni ham qimirlar edi.
– Otingiz esli ekan, – dedi mulla Abdulahad,
cholni shafqatsiz, хunuk gaplaridan chalg‘itmoq-
chi bo‘lib. – Qo‘ygan joyingizda turdi-qoldi-ya,
jonivor.
Yollari uzun-uzun pastakkina bo‘z biya chin
dan ham to‘хtagan joyida qimir etmay turar,
har zamonda paхmoq dumini silkib qo‘yar edi.
Tolstoyning ko‘zlari jonlanib, yuziga muloyim ta
bassum yoyildi.
– Delir... Fe’li odamlarnikiga o‘хshaydi. Sehr
langan shahzoda shu bo‘lmasa, deb o‘ylab qo‘ya
man goho... «Ming bir kecha»dan, yodingizdami?
– Ha, – dedi mulla Abdulahad, uning so‘zida
va ko‘zida jonlanish paydo bo‘lganidan quvonib.
Graf, haqiqatan ham, birdan jonlandi:
– Qayoqlardan so‘raymiz, mulla, nechuk bu to
monlardasiz?
Mulla Abdulahad qariyaning ko‘zlaridan pay
qadiki, u bilan gaplashganda hamma gapni ochiq
453
Chinor
aytish, o‘z vijdoning bilan gaplashgandek sami-
miy bo‘lish kerak. Aks holda baribir inonmaydi.
– Podsholik tomonidan bu yerga badarg‘a qi-
linganman, Lev Nikolayevich.
– Shunday deng! – Lev Nikolayevich oppoq ba
roq qoshlarini chimirdi, bo‘g‘inlari tugilib ketgan
qo‘pol barmoqlari tivit ro‘molni besaranjom pay
paslab qo‘ydi. – Meni sira badarg‘a qilmadilar.
Riyozat chekishga tashnaman. Atrofimda sizdek
odamlar, minglab, yuz minglab mazlumlar azob
da. Meni esa qamoqqa yo ta’qibga arzitishmadi.
Men ham podsholikka zararliman, sizga aytsam.
Men haqorat qilmagan podsho qolmagan, ha...
Bir riyozat chekkim keladi.
– Orzu qilmang, Lev Nikolayevich.
– Bilaman, og‘ir. Ammo erkinlikda undan
yengil emas. Хo‘sh, qanday tirikchilik qilyapsiz?
– Bir nav... bu yerda oz bo‘lsa ham musul mon
urfdoshlarim bor. Qorachoylar, cherkeslar....
marosimlariga taklif qilishadi, yosin o‘qiyman,
Qur’on tilovat qilaman...
– O, juda qiziq, хo‘sh, хo‘sh?
– O‘z yurtimda domla, ya’ni muallim bo‘lgan
man.
– Muallim? Qani, gapiring, gapiring, qanday
gunohlaringiz uchun bu yerga badarg‘a qilishdi?
Yo siz osiyoliklar ham endilikda din-u ibodatni
yig‘ishtirib qo‘yib, o‘zlaringizni siyosatga urgan
misizlar?
Mulla Abdulahad kulib qo‘ydi. Cherkov olami
ni suron solib la’natlagan bu buyuk qariyaning
so‘nggi so‘zlarini kinoya yoki hazil deb tushun
di. So‘ngra o‘zining Davlat dumasiga a’zolik vaq-
Do'stlaringiz bilan baham: |
