Бюджет тизимида маҳаллий бюжетларнинг даромадларидан самарали фойдаланишни такомиллаштириш

2 -жадвал
Ўзбекистон Республикаси маҳаллий бюджет даромадларининг 2018-2021 йилларда
Далат бюджети даромадларидаги салмоғи
(млн. сўм)

Кўрсаткичлар		Йиллар
	2018	2019	2020	2021
Ўзбекистон Республикаси давлат бюджети даромадлари	7108257,4	10421382,5	13116396.9	16178563,5
Республика бюджети даромадлари	3979762.8	5626613,1	6844696,4	9254154,2
Давлат бюджетига нисбатан салмоғи (%)	56.0	53,9	52,1	57,2
Маҳаллий бюджетлар даромадлари	3128494.6	4794769,3	6271700,4	6924409,3
Давлат бюджетига нисбатан салмоғи (%)	44.0	46,1	47,9	42,8

Манба: Ўзбекистон Республикаси Молия вазирлиги маълумотлари асосида тайёрланди.
Маҳаллий бюджетларни бошқариш самарадорлигини оширишнинг муҳим вазифаларидан бири у ёки бу ҳудудлар ишлаб чиқариш кучлари тараққиёти ва ижтимоий эҳтиёжлари даражасини бюджет ресурслари билан таъминланганлиги даражасига ўзаро боғлиқ ҳолда олиб боришдан иборат. Албатта, эҳтиёжларнинг ўсиб бориши, ишлаб чиқарувчи кучлар тараққиёти каби объектив умумиқтисодий қонунларнинг амал қилиши обеъктив реаллик ва зарурият бўлганидек ҳамда у ёки бу ҳудуд ишлаб чиқарувчи кучлар тараққиётини таъминлаш учун давлат бюджетлараро муносабатларни ташкил этиш ва мувофиқлаштиришда айнан шу масалаларга асосий этиборни қаратади. У ёки бу ҳудуд, маҳаллий бюджетининг бюджет тизимида тутган ўрни, аввало, мазкур маҳаллий бюджетнинг даромадлари ва ҳаражатлари таркибининг оптималлигига, мазкур ҳудуд иқтисодининг мамлакт ялпи ички маҳсулотини яратишдаги улушига, ушбу ҳудуд аҳолиси динамикаси ва бошқа стратегик макроиқтисодий кўрсаткичларига ҳамда бошқа омилларга боғлиқ бўлади.
Маҳаллий бюджетларнинг харажатларини даромадлари билан таққослаш ҳамда унинг дотация ёки субвенциядан фойдаланиш натижаларига қараб “ўз даромад базаси билан таъминланганлик” кўрсаткичини аниқлаш мумкин. Бюджет тизимида маҳаллий бюджетлар бўғинининг ва айниқса, бир бўғиндаги маҳаллий бюджетларнинг юқори бюджет бўғини билан муносабатларини ташкил этишда маҳаллий бюджетларнинг донор турини (ўз маблағини ҳисобига бошқаларни таъминлайдиган) ёки реципиент турини (ўз даромад базаси етишмасдан бошқа бюджетлар) фарқлаш лозим.
Маҳаллий бюджетларнинг даромадлар қисмини таҳлил қиладиган бўлсак, Ўзбекистон Республикасининг 25.12.2007 йилдаги янги тахрирдаги солиқ кодексига мувофиқ маҳаллий бюджетларга 6 солиқ тури бириктирилган, яъни мазкур солиқлар тўлиғича маҳаллий бюджетларга туширилади, уларга 1) молмулк солиғи; 2) ер солиғи; 3) ободонлаштириш ва ижтимоий инфратузилмани ривожлантириш солиғи; 4) жисмоний шахслардан транспорт воситаларига бензин, дизел ёқилғиси ва газ ишлатганлик учун олинадиган солиқ; 5) айрим турлардаги товарлар билан савдо қилиш ҳуқуқи учун йиғим; 6) тадбиркорлик фаолияти билан шуғулланувчи жисмоний шахсларни рўйхатга олганлик учун йиғим киради (23-модда).
Умумдавлат солиқларидан юридик шахсларнинг даромад (фойда)ларига солиқ, жисмоний шахсларнинг даромадларига солинадиган солиқ, қўшилган қиймат солиғи ва акциз солиғи тартибга солувчи умумдавлат солиқлари деб аталиб, ҳар йили қонуний тартибда белгиланадиган нормативлар бўйича тегишли бюджетлар ўртасида тақсимланадиган солиқлардир.
Маҳаллий бюджетларни бошқаришнинг амалдаги ҳолатини тадқиқ қилаётганда даромад манбаларининг бириктирилган, тартибга солувчи даромадларидан ташқари юқори бюджетдан ажратмалар ажратишни ҳам таҳлил қилиш лозим.
Маҳаллий бюджетлар баланслигини кафолатланиши мақсадида давлат томонидан қўлланилаетган ушбу сиесат маҳаллий бюджетлар зиммасига мажбуриятларнинг тўлиқ бажарилишини таъмилаш учун бириктирилган ва тартибга солувчи даромадларнинг етарли эмаслигини кўрсатади.