Бюджет тизимида маҳаллий бюжетларнинг даромадларидан самарали фойдаланишни такомиллаштириш

2.3. Махаллий солиқларни иқтисодий холати тахлили

Маълумки, маҳаллий бюджетларнинг бош бўғини – вилоятлар бюджетлари бўлиб, улар бюджет тизимида оралиқ ўринни эгаллайди, яъни бир томондан, улар мустақил бюджетлар сифатида ўз даромад манбалари ва харажат йўналишларига эга, иккинчи томондан, вилоят бюджетлари республика бюджетидан молиявий ёрдам олиб, ўзларига тегишли қуйи бюджетларга молиявий ёрдам кўрсатадилар. Бунинг сабаби шуки, мамлакатнинг барча минтақалари бир хилдаги молиявий потенциалга эга эмас, айрим вилоят, шаҳар ва туманларда ишлаб чиқариш марказлашган, йирик ишлаб чиқариш корхоналари, хизмат кўрсатиш ташкилотлари юқори даражада тўпланган бўлса, бошқа бир ҳудудлар асосан қишлоқ хўжалик ерлари, яйловлар, тоғликлар билан банд, ёки асосан аҳоли яшаш пунктлари мужассамлашган. Шу сабабли барча маҳаллий бюджетларнинг даромад ва харажатлари таркиби қонун билан аниқ белгилаб қўйилган бўлсада, бир маҳаллий бюджетнинг даромадлари таркиби ва тузилиши бошқасиникидан фарқ қилади. Айрим қуйи бюджетлар ўз ижтимоий харажатларини молиялаштиришда тўлиқ юқори бюджетларга қарамдирлар. Бу борадаги вилоятларнинг ҳолатини 3-жадвал маълумотлари асосида таҳлил қилишимиз мумкин. Унга кўра, таҳлил қилинаётган 2018-2020 йилларда маҳаллий бюджетлар бўйича жами даромадларнинг 10,0-12,0 фоизини Тошкент шаҳар бюджети даромадлари ташкил қилади. Шунингдек, маҳаллий бюджетлар даромадларининг13,0-14,0 фоизи - Фарғона вилояти,11,0-12,0 фоизи - Қашқадарё вилояти,11,0 фоизи - Тошкент вилояти,8,0-9,0 фоизи - Самарқанд вилояти бюджетлари даромадлари ҳисобига тўғри келади.
Маҳаллий бюджетлар даромадлари таркибида энг кам ҳажм ва нисбатга эга вилоятлардан Жиззах вилояти (2,1-3,5), Сирдарё вилояти (3,0-2,5), Наманган вилояти (3,0-4,0), Хоразм вилояти (4,6) кабиларни айтиб ўтиш мумкин.
Юқоридаги жадвал маълумотларидан кўриниб турибдики, республикамизда давлат бюджети даромадларининг ҳудудлар бўйича шаклланиши турличадир. Бу нисбатлар ҳудудларнинг катта-кичиклиги, уларда амалга оширилаётган иқтисодий-ижтимоий дастурларнинг кўлами, ҳудудларнинг иҳтисослашуви билан боғлиқ.