Бугун Ўзбекистон Республикаси-иқтисодиёти бозор иқтисодиётига асосланган, тўхтовсиз ривожланаётган давлат

Транспорт-экспедиторлик хизмати кўрсатиш фаолияти. Иқтисоднинг барча жабҳаларида бир маромда фаолият кўрсатиши ва ўзаро ҳамкорлик қилишининг асосларидан бири бўлиб, темир йўл транспорти ҳисобланади. "Ўзбекистон темир йўллари" Давлат Акционерлик темир йўл компанияси 1994 йилнинг 7 ноябрида Ўрта Осиё темир йўлининг Ўзбекистон Республикаси майдонида жойлашган бўлимлари асосида тузилган. Компаниянинг асосий йўлларининг узунлиги 4300 км.ни ташкил қилади. "Ўзбекистон темир йўллари" компанияси 1993 йилдан темир йўллар ҳамкорлиги ташкилоти (ТЙҲТ) аъзоси ҳисобланади, темир йўллар Ҳалқаро уюшмаси (ТЙХИ), Осиё-Тинч океан региони учун БМТнинг иқтисодий ҳайъати (ЭСКАТО) билан ҳамкорлик қилади. Компания Европа Уюшмаси Ҳайъати (Европа-Кавказ-Осиё транспорт йўлаги) дастурида ТРАСЕКА лойиҳаси билан ҳамкорликда фаолият олиб боради. "Ўзбекистон темир йўллари" ДАТК Шарқ ва /арбни боғловчи асосий бўғин бўлиб хизмат қилади. Бу бўғин Хитой, Корея, Япониянинг Ироқ, Туркия ва Европа мамлакатлар билан транспорт алоқасини боғлашда катта аҳамиятга эга.
Тўлиқ ТЭХ қуйидаги операцияларни бажариши назарда тутилади:

1. 
   экспедицион-транспортда ташишга тайёрлаш, ташишни ташкил қилиш ва ҳужжатларни расмийлаштириш, ташиш ҳаражатларини ҳисоблаш;
   
2. 
   транспорт ишлари-жўнатувчи омборидан қабул қилувчига юкни етказиш (ёки операциянинг бир қисмини бажариш);
   
3. 
   юк ортиш-тушириш хизматлари-жўнатувчи, қабул қилувчи омборида, жўнаш-келиш станцияларида;
   
4. 
   божхона-экспедицион экспорт-импорт юклари билан–божхона экспедицион хизматлари;
   
5. 
   бошқа хил транспорт-экспедицион маълумот хизматлари.
   

"Ўзтемирйўлэкспедиция" ДК сининг асосий вазифаларини ҳукуматлараро, корхоналар, ташкилотлар ва жимоний шахсларга ТЭХ кўрсатиш ташкил қилади. Мижозларга сервис- информацион хизмат кўрсатилади.
Юк эгаси транспорт турини танлашда, унинг ташиш қобилиятини масофани ҳисобга олади. Асосий мезонлар яна бири-бу, юкнинг йўлда бутун, шикастсизлиги, сифат ва қадоқлаш страндартлари талабларига мослигидир.
Сифат мезонини баҳолаш ва уни танлаш векторли оптималлаштириш масаласидир. Бунда кўпгина кўрсаткичларнинг турлича йўналиши, ҳажми ва сифати ҳисобга олинади.
Транспорт турини танлашда мезонлар ўлчамлари қуйидаги жадвалда белгиланган ( жадвал 10.1).

Жадвал 10.1

Транспортировка билан боғлиқ ҳаражатлар	Транспорт турларини ранжировкалаш
	Темир йўл	денгиз	автомобиль	Ҳаво
Транспортировка билан боғлиқ ҳаражатлар	2-3	1-2	4	5
Транспортга етказишга сарф бўлган вақт	3	4	2	1
Ишончлилик	2	4	1	3
Ташиш қобилияти қуввати	1	4	2	3
Ташишнинг эхтиёткорлиги	2	4	1	2

Тақдим этилган юкни ташиш самарадорлигини баҳолаш мезони асосида, юк ташувчи аниқланади . Юк ташувчини танлаш, турли мезонлар асосида уларнинг рейтинглари йиғиндисини таққослаш орқали амалга оширилади.

Иккинчи усул-ягона мезон-айрим мезонларни уларнинг улушларига кўпайтириб жамлаш орқали аниқланади (юк эгаси учун муҳимлилик даражаси бўйича). Хусусий самарадорлик мезонларинининг умумий мезонга қўшган улушини- белгилаш ушбу йўлнинг энг мураккаб томони ҳисобланади.
Учинчи усулда- меъёрларни аниқлашда бир нечта мезонлар бўйича оптимал ечимни топиш, уларни камайиб бориш тартибида жойлаштиришдан ва улардан энг муҳимини аниқлашдан иборат.
Транспорт экспедиторлик хизматининг логистик тизими (ТЭХЛОТ)ни шакллантиришда қуйидаги услубий таъмойиллардан фойдаланиш мақсадга мувофиқ бўлади:

1. 
   Бундай кўп функцияли мураккаб тизимни бошқариш икки поғонали бўлиши мумкин: ўзаро алоқа доирасидаги ҳаракатлари қатъий белгиланган маҳаллий ва марказий.
   
2. 
   Товар ҳаракати тизими иштирокчиларининг қизиқишларини ўзаро мослаштириш, бозор иқтисодиётининг ўзига хослигини ҳисобга олиш ва томонларнинг ўзаро моддий жавобгарлигини белгилаш.
   
3. 
   Давлат томонидан лицензиялаш асосида транспорт -экспедицион, юк омбори, юкни қайта ишлаш хизмати доирасида фаолиятни амалга ошириш.
   
4. 
   ТЭХЛОТ объектларининг инвестицияларга бўлган юқори талабдан келиб чиқиб, чет эл инвесторлари, тижорат тизимлари, бюджетдан ташқари ва бюджетни жалб этган ҳолда ўз улуши билан қатнашиш.
   
5. 
   Информацион ва ташкилий-иқтисодий таъминлашга зарурий шароитлар яратиш.
   
6. 
   Кадрларни транспорт-экспедицион, юк омборлари, прогрессив терминал технология ва товар, юк ҳаракатига логистик ёндошув доирасида кадрлар билан таъминлашни ташкил қилиш.
   
7. 
   Чет эл ва маҳаллий мижозларни комплекс транспорт-экспедицион хизмат билан таъминловчи комплексларни тузишда чет эл инвестицияларини ўзаро қулай шароитларда жалб қилиш механизмини ишлаб чиқиш.
   

ТЭХЛОТ дастурини татбиқ этиш, мижозларга транспорт-экспедицион хизмат кўрсатиш Республикамиз ва чет эл регионлари орасида товар алмашишни кенгайтиришга йўналтирилган. Бу Ўзбекистоннинг транспорт-ташқи иқтисодий алоқалари учун муҳим аҳамият касб этади.