Бугун Ўзбекистон Республикаси-иқтисодиёти бозор иқтисодиётига асосланган, тўхтовсиз ривожланаётган давлат

I бўлим. Темир йўлда юклар ташишни ташкил қилиш


1 боб. Темир йўлда юк ва тижорат ишларини ташкил
қилиш ва бошқариш асослари


1.1. Ташиш жараённ ташкил қилиш асослари

Транспортнинг асосий вазифаси бу ўз вақтида йўловчилар ва юк ташиш ишларини бажариш, халқ хўжалик ва аҳолининг ташишга бўлган эхтиёжларини, иқтисодий самарадорлик асосида, тўла қондиришдир. Транспортдаги ишлаб чиқариш жараёни транспорт оқимлари бошланғич пунктдан охиригача олиб боришни ташкил қилади. (ишлаб чиқариш пунктдан истеъмол қилувчи пунктигача юк ташилади).

Бу ҳаракат самарасиз тўхташлар билан амалга ошиши мумкун, бунинг натижасида ҳаракатда танаффуслар рўй беради ва транспорт оқимининг тезлиги пасаяди. Шунинг учун транспорт оқимнинг самарадорлигини ошириш учун, у яхши ташкил қилинган бўлиши ва бошқарилиши керак.
Баъзан юк ташиш жараёнини ташкил қилишда мураккаб масалалар юзага келади, яъни ташиш технологияси қаерда тугаб ва ташкил қилиш ишлари қаерда бошланади ноаниқ бўлиши мумкин; янаям мураккаброғи-ташкилаштириш ва бошқариш орасидаги чегарани аниқлаш. Ташиш жараёнини ташкилаштиришга қанчалик катта эътибор берилган бўлса шунчалик уни бошқариш енгилроқ бўлади. Бунинг натижасида ҳар бир масалани ечишда оқилона сарф-ҳаражатларни кўра билиш керак, шунда ташиш жараёнини аниқ ташкилаштириш ва башқариш юзага келади.
Юк ташиш жараёнини ташкилаштириш принципиал чизмаси. Ҳар кандай юк оқими туртали индексация сони билан таснифланади жўнатилиш жойи, борадиган манзили, юкнинг тури, ташилиш вақти (вақтли интервали).
Ўз ўрнида юк ташиш юк оқими схемаси билан боғлик; ҳаракат таркибининг ҳаракат тезлиги, ҳаракат таркибининг кўтариш оғирлиги (қанчалик ҳаракат таркибининг кўтариш оғирлиги юқори бўлса, шунчалик транспортировканинг тан нархи кам бўлади, лекин туриб қолиш вақтининг тан нархи юқори бўлади)
1.1 расмда юк ташишни ташкилаштиришнинг принципиал схемаси кўрсатилган. Келтирилган принципиал схемадан иккита контурни ажратиб олиш мумкун Биринчиси–юк олувчига ташиб берилаётган юкнинг сони транспорт комплексидаги юк оқимига мос бўлиши керак.
Оператор О₁ транспорт коплексида юк оқими ва ташишлиш имкониятлари ўртасидаги амаларни бажаради. О₂ операторатори ярдамида режалаштирилган ташилиш имкониятларини W_k, хақикий ташилиш имкониятларини W_kяратиб беради.
Иккинчи контур - олувчининг талаби билан ташиладиган ҳажмни узгаришидир. Транспорт мажмуаси ва юк ташкил қилинадиган пунктларга алоқанинг бошқа турлари орқали ўзининг заруратларини буюртма орқали топширади. Олувчининг юкка бўлган талабини ўзгариши берилган ташилиш имкониятларини ўзгаришига олиб келади. Бу ҳаракатни О₃ оператори амалга оширади. О₃ операторини вазифаси ишлаб чиқарувчининг юк ташиш вақтида ўзгариб турадиган вазиятларни ташкилаштириб, бошқариб туради.

Расм 1.1. Юк ташишни ташкилаш қилиш чизмаси

Бундай ҳолатлар транспорт коплексига жуда катта таъсири бўлади ва юк айланиш жараёнини буткул ўзгартириб юборади. Шунинг учун О₃ оператори назорат вазифасини ҳам ўтайди.

1.