Bilimlendiriw ministirligi

6-ámeliy.Zat almasıw


Tayanısh tu’sinikleri: zat almasıw, beloklar, uglevodlar, maylardın’ a’hmiyeti, bawır, suw ha’m mineral duzlar, vitaminler, energiya, tiykarg’ı zat almasıw, fizikalıq jumıs, awqatlanıw rejimi, jıllılıqtın’ payda bolıwı, zat almasıwdın’ retleniwi.


1. Zat almasıw xaqqında ulıwma tu’sinik.
Zat almasıw bul organizmnin’ tirishilik iskerligin ta’miyinlewshi ximiyalıq ha’m fizikalıq reaktsiyalar jıyındısı bolıp esaplanadı. Zat almasıw yamasa metabolizm tirshiliktin’ tiykarg’ı belgisi bolıp esaplanadı. Metabolizm barısında payda bolatug’ın ha’m bo’linip shıg’atug’ın energiya organizmnin’ o’siwine, rawajlanıwına, kletkalardın’ tirishilik iskerligine jumsaladı. Organizmde zat almasıw ha’m energiyanın’ payda bolıwı bir-biri menen baylanıslı bir pu’tin protsess bolıp esaplanadı ha’m bul ta’biyatta zat ha’m energiyanın’ aylanıw ha’m bir tu’rden ekinshi tu’rge o’tiw zanlılıg’ına bag’ınadı.
Metabolizm protsessi - organizmnin’ tirishilik iskerliginde jumsaytug’ın ha’m jog’altatug’ın zatlardı mısalı: suw, mineral birikpelerdi qa’lpine keltiredi. Zat almasıw bir-biri menen baylanıslı eki protsess yag’nıy assimilyatsiya ha’m dissimilyatsiya protsesslerinen turadı. Organizmde belgili energiya jumsap og’an kerekli birikpelerdi sintezlewi assimilyatsiya yamasa anabolizm, al payda bolg’an birikpelerdin’ ıdırap energiya payda etiwi dissimilyatsiya yamasa katabolizm dep ataladı.
Adam ha’m haywan organizminin’ tirishiligine jumsalatug’ın energiyanın’ deregi organikalıq birikpelerdin’ okisleniwi bolıp esaplanadı. Bunday birikpeler organizmge awqatlıq zatlar menen kelip tu’sedi. Awqatlıq zatlar ıdırawı na’tiyjesinde SO₂ ha’m suw payda boladı, bular en’ aqırg’ı produktalar bolıp esaplanadı ha’m energiya payda etedi. Payda bolg’an energiyanın’ bir bo’limi organizmnin’ tirishiligindegi ha’reket qozg’alısına jumsaladı yag’nıy mexanikalıq jumısqa aylanadı, bulshıq etlerdi ha’reketke keltiredi, bir bo’limi organizmge quramalı birikpelerdi sintezlewge jumsaladı yamasa zapasqa toplanadı, bir bo’limi organizmnen jıllılıq formasında sırtqı ortalıqqa bo’linip shıg’adı.
Zapasqa toplang’an energiya adam ha’m haywan organizminde makroenergiyalıq birikpeler tu’rinde boladı. Bul ATF formasında du’ziledi, ha’m onın’ molekulaları ıdırag’anda energiya bo’linip ol ATF qa aylanadı ha’m bo’lingen energiya organizmnin’ tirishilik iskerligi ushın jumsaladı.
Organizmnin’ o’siw da’wirinde assimilyatsiya protsessi ku’shli ju’redi. Orta jastag’ı adamlar organizminde assimilyatsiya ha’m dissimilyatsiya protsessi teppe - ten’liq jag’dayında boladı. U’lken jastag’ı adamlarda dissimilyatsiya protsessi ku’shlirek ju’redi. Bul eki protsesstin’ bir-birine baylanısının’ buzılıwı ayrım patologiyalıq jag’daylarda bayqaladı.