Bilimlendiriw ministirligi

2.Beloklardın’ almasıwı.
Beloklar yamasa proteyinler - bular aminokislotalardan du’zilgen joqarı quramalı molekulalı birikpeler bolıp esaplanadı. Beloklar organizmde bir qansha xızmetlerdi atqaradı.
Olarg’a:
1. Strukturalıq - yamasa qurılıs, du’zilis materialı.
2. Katalizlik yamasa fermentativlik.
3. Qorg’anısh.
4. Jetkerip beriwshilik (transportlıq)
5. Na’sillik.
6. Retlewshilik.
7. Energetikalıq.
Strukturalıq degenimiz - bizin’ denemizdi du’ziwshi barlıq kletkalar ha’m kletka aralıq du’zilislerdin’ ba’ri beloklardan turadı.
Katalizlik yamasa fermentativlik - degenimiz bul organizmde ju’retug’ın barlıq bioximiyalıq reaktsiyalardı tezletedi. Sebebi reaktsiyalardı tezletiwshi barlıq fermentler beloklardan turadı.
Qorg’anısh xızmeti. Bul organizmde dene (antitela) payda etiw bolıp tabıladı. Payda bolg’an antitela organizmge kelip tu’sken jat denelerdi joq etedi.
Jetkerip beriwshilik xızmeti - bul kletkalarg’a azıqlıq zatlardı ha’m O₂ jetkerip berip, olarda zat almasıw protsessinde payda bolg’an organizmge zıyanlı bo’linip shıg’ıwı tiyis bolg’an zatlardı ha’m SO₂ gazdı bo’lip shıg’arıw organlarına jetkerip beriw menen ko’rinedi.
Na’sillik belgilerdi atadan balag’a o’tkeriw, bul nukleotidlerdin’ na’sillik belgilerdi atadan balag’a o’tkeriw xızmeti tiykarında iske asadı. Nukleoprotedler quramına nuklein kislotaları kiredi. Organizmde eki tu’rli tiykarg’ı nuklein kislotaları bar, olarg’a: ribonuklein (RNK), RNK-da adenin, tsitozin, urotsil, riboza ha’m fosfor kislotası bar. Ekinshi nuklein kislotası dezoksiribonuklein (DNK) kirip onın’ quramında dezoksiriboza ha’m timin bar. RNK ha’m DNK beloktın’ biosintezinde qatnasadı. Nuklein kislotaları yag’nıy RNK, DNK lar ha’r bir jeke organizm ha’m organg’a xarakterli bolg’an beloktı sintezleydi.
Retlewshilik xızmeti - beloklı ta’biyatqa iye bolg’an gormonlardın’ retlewshilik xızmet atqarıp organizmde biologiyalıq teppe-ten’likti saqlawı menen belgilenedi.
Energetikalıq xızmeti - organizmnin’ barlıq tirishilik iskerligine energiya payda etiw menen belgilenedi. Mısalı, 1 g. belok okislengende 16,7 qtj yamasa (4,0 kkal) energiya bo’lip shıg’aradı. Beloklar ha’r jeke organizm ushın o’zine ta’n o’zgeshelikke iye. Bul ma’selen ayırım organlardı ko’shirip ornalastırg’anda immun denelerin payda etiwde bayqaladı. Eger ko’shirip ornalastırg’an organ u’ylespese onda onın’ xızmeti iske aspaydı, na’tiyjede o’lim menen tamamlanadı yamasa ol organdı alıp taslaw kerek boladı. Beloklardın’ jeke o’zgesheligi na’silden na’silge beriledi.
Beloklarg’a bolg’an organizmnin’ talabı. Organizmde ha’mme waqıt beloklardın’ ıdırawı ha’m sintezi ju’rip otıradı.
Sintezi awqatlıq zatlardın’ esabınan iske asadı. Fermentlerdin’ beloklar aminokislotalarg’a shekem ıdırap jin’ishke isheklikte sorılıw protsessi o’tedi. Aminokislotalardan ha’m a’piwayı peptidlerden kletkalar sol organizmnin’ o’zine ta’n bolg’an belokların sintezleydi.
Beloklardın’ biologiyalıq bahalılıg’ı. Ta’biyatta yag’nıy o’simlik ha’m xaywanatlar denesinde ta’biyıy jag’dayda 80 artıq aminokislotalar ushırasadı. Biraq solardın’ 20 sın adamlar awqatlıq zatlar quramınan alıp paydalanadı.
Ayırım aminokislotalar adam organizminde awqatlıq zatlardan sintezlenbeydi, sonlıqtan olardı almastırıp bolmaytug’ın yamasa tirishilik ushın za’ru’rli aminokislotalar dep ataladı. Olarg’a: valin, metionin treonin, leytsin, izoleytsin, fenilalanin, triftofan ha’m lizin kiredi. Balalarda yag’nıy jas organizmde bulardan tısqarı arginin ha’m gistadin ushırasadı. Almastırıp bolmaytug’ın aminokislotalar organizmge jetispese onda organizmde azotlıq balans buzıladı.
Azotlıq balans - degenimiz organizmnen bo’linip shıqqan ha’m og’an awqatlıq zatlar menen kelip tu’sken azot arasındag’ı teppe - ten’lik tu’siniledi. Eger organizmnen bo’linip shıqqan azot og’an kelip tu’sken azottan ko’p bolsa, onda azotlıq balans buzıladı, yag’nıy organizmnin’ azotqa bolg’an talabı ku’sheyedi. Azotlıq balans unamlı ha’m unamsız bolıp ekige bo’linedi. Unamlı azotlıq balans bul ko’binshe jas balalarda ushırasadı, sebebi olarda o’siw protsessi ku’shli ju’retug’ın bolg’anlıqtan olarda azotqa bolg’an talap joqarı boladı, yag’nıy organizmnen bo’linip shıg’atug’ın azot mug’darınan onda irkiletug’ın azot mug’darı ko’p boladı. Unamsız azotlıq balans bolg’anda organizmnen ko’p mug’darda azot bo’linip shıg’adı, na’tiyjede organizmnin’ belokqa bolg’an talabı ku’sheyedi.