Bilimlendiriw ministirligi

1. Qan organizmnin’ ishki ortalıg’ı.
Qan organizmdegi en’ a’hmiyetli suyıqlıqlardın’ biri bolıp, ol limfa ha’m tkan aralıq suyıqlıqları menen birge organizmnin’ ishki ortalıg’ı bolıp esaplanadı. Organizmnin’ ishki ortalıg’ı degenimiz joqarıda aytılg’an suyıqlıqlar bolıp olar o’z ha’reketinde organizmnin’ barlıq kletkaların, tkanların juwıp oyıp, olardı baylanıstıradı ha’m organizmdi (zat) tirishiliktin’ tiykarg’ı belgisi bolg’an zat almasıw qubılısına qatnasadı. Organizmnin’ bunday ishki ortalıg’ı, onı qorshag’an sırtqı ortalıq penen tikkeley baylanıspaydı.
Qan sonday-aq kletkalar menen de tikkeley baylanıspaydı, biraq olarg’a kerekli bolg’an O₂ tı ha’m azıqlıq zatlardı jetkerip beredi ha’m olardan bo’linip shıg’ıwı tiyis bolg’an CO₂ ha’m basqada metobolit birikpelerin bo’lip shıg’arıw organlarına jetkerip beredi.
Qannın’ kletkalar menen tikkeley baylanısı tek g’ana qızıl su’yek miyshesinde ha’m talaqta boladı.
Qan kletkalar menen tikkeley baylanıspaytug’ın bolsa joqarıda aytılg’an xızmetler qalay iske asadı? Bul sorawg’a bılay juwap beremiz.
- Qan, qan plazmasınan ha’m formalıq elementlerden turadı. Qan plazmasınan tkan, aralıq suyıqlıg’ı payda boladı. Bul suyıqlıq kletkag’a o’tiwshi azıqlıq zatlardı kletka ishine o’tkeriwshi ortalıq bolıp tabıladı, yag’nıy kletkanın’ azıqlıq zatlardı alıwı usı suyıqlıq ja’rdeminde iske asadı, sebebi bul suyıqlıq ha’m kletkalardı ha’m tkanlardın’ arasındag’ı boslıqlarda ha’reket etedi ha’m jaylasadı. Tkan aralıq suyıqlıqtın’ qan plazmasınan payda bolg’anı ushın qandı universal organizmnin’ ishki ortalıg’ı dep esaplaymız.
Organ kletkaları ha’m tkanlar qan suyıqlıg’ınan gistogematikalıq barer arqalı ajıralıp turadı. Gistogematikalıq barerdin’ tiykarg’ı xızmeti qan quramın salıstırmalı turaqlı jag’dayda saqlap turıw bolıp tabıladı. Yag’nıy organizmnin’ gomeostaz jag’dayın salıstırmalı turaqlı jag’dayda saqlaydı. Bul organizm tirishiliginde u’lken a’hmiyetke iye qubılıs bolıp tabıladı. Qanda organizmnin’ ishki ortalıg’ı dep qarawımızg’a ja’ne bir mısal, organizmdegi qa’legen fiziologiyalıq ha’m potologiyalıq o’zgeristi anıqlaw ushın en’ da’slep qan suyıqlıg’ının’ quramın onın’ fiziko-ximiyalıq qa’siyetin analiz jasaymız. Bul meditsinada ken’nen qollanılatug’ın ta’jiriybe bolıp tabıladı.