Bilimlendiriw ministirligi

7.Fizikalıq jumıs barısında dem alıw protsessinin’ retleniwi.
Fizikalıq jumıs organizm organlarının’ ha’m sistemalarının’ fiziologiyalıq jag’daylarının’ o’zgeriwi menen alıp barıladı. Fizikalıq jumıs waqtında organizm ko’p mug’darda O₂ talap etedi ha’m onı jumsaydı, na’tiyjede organizmnin’ qan quramında, kletka, tkanlarında SO₂ gaz mug’darı ko’beyedi. Organizmnin’ ishki ortalıg’ı bolg’an qan quramının’ ximiyalıq sostavının’ o’zgeriwi dem alıw sisteması organlarının’ funktsionallıq aktivliligin ku’sheytedi. Mısalı, jaqsı shınıqqan adamlarda fizikalıq jumıs barısında o’kpe ventilyatsiyası bir neshe ese artadı. Fizikalıq jumıs waqtında dem alıwdın’ minutlıq ko’leminin’ artıwı, dem alıw teren’liliginin’ joqarılawı ha’m dem alıw sanının’ artıwına baylanıslı. Fizikalıq jumıs waqtında shınıqqan sportsmenlerde dem alıwdın’ teren’ligi artadı, shınıqpag’an adamlarda dem alıs sanı artadı. Fizikalıq jumıs waqtında dem alıs sistemaları organlarının’ jumısı nervlik ha’m gumorallıq jol menen retlenedi. Fizikalıq jumıs isleniw barısında organizmde zat almasıw protsessi ku’sheyedi, sebebi organizm artıqmash energiya jumsaydı, bul o’z gezeginde organizmde okisleniw protsessin arttıradı, na’tiyjede qan quramında SO₂ mug’darı ko’beyip, dem alıwdı basqarıwshı dem alıw orayı neyronların titirkendiredi. Bunnan tısqarı dem alıw bulshıq etlerinen kelip tu’sken nerv impulslarında dem alıw orayına ta’sir etip, onı ku’sheytedi. Na’tiyjede dem alıw protsessi nervlik ha’m gumorallıq jollar menen retleniw mu’mkinshiligine iye boladı.
Sınaw sorawları
1. Dem alıwdın’ a’hmiyeti nede?
2. Dem alıw protsessinin’ barlıq bo’limlerinde gazlardın’ diffuziyalıq jol menen qang’a o’tiwinde qanday fizikalıq nızamlar bar?
3. O’kpenin’ qanday ko’lemlerin bilesiz?
4. Kislorodtın’ qan arqalı jetkeriliw mexanizmi qanday?
5. Uglekislıy gazdın’ qan arqalı bo’lip shıg’arılıw mexanizmi qanday ha’m nege tiykarlang’an?
6. Dem alıw o’rayı qanday jerde jaylasqan ha’m onın’ qanday neyronları bar?
7. Dem alıw orayının’ iskerliginin’ gumorallıq retleniwin qalay tu’sindire alasız?
8. Jan’a tuwılg’an balanın’ birinshi dem alıwının’ mexanizmi qanday?
9. Dem alıw protsessinin’ o’z - o’zinen retleniw qubılısın tu’sindirin’?
10. Dem alıw protsessinin’ retleniwinde miy qabıg’ının’ xızmeti qanday?
11. Fizikalıq jumıs barısında dem alıw qalay o’zgeredi ha’m onın’ sebebi qanday?
A’debiyatlar
1. M. A. Ajibekov, T. B. Eshanov “Adam ha’m haywanlar fiziologiyası” I-II tom “Bilim” No’kis 1998.
2. S. A. Georgieva i dr. “Fiziologiya” Moskva, “Meditsina” 1981.
3. A. B. Kogan “Fiziologiya cheloveka i jivotnıx” I-II chast Moskva, “Vısshaya shkola” 1984.
4. İ.S. Brislav redaktolıg’ında (Uest Dj) Fiziologiya dıxaniya. L. 1991
5. M.V.Sergievskiy, N.A.Merkulova. Dıxatelnıy tsentr. M.1975
6. A.T.Matchanov i dr. Fiziologiya krovoobrasheniya (fiziologiya sosudistoy sistemı). UzMU im. M.Ulugbeka. Tashkent 2004.