Bilimlendiriw ministirligi

2. Bulshıq ettin’ qısqarıw mezanizimi.
Bulshıq ettin’ qısqarıw mexanizimi tiykarında ximiyalıq energiyanın’ mexanikalıq energiyaga aylanıu kublısı jatadı. Ximiyalıq protsessler bulshıq ette kislorodtın’ qatnasında ha’m kislorodtın’ qatnasısız da iske asadı. Bulshıq ette energiyanın’ payda bolıwı kislorodtın’ qatnasısız jurse onda bul jag’dayda aneroblı jol menen energiyanın’ payda bolıwı dep esaplanadı, al energiyanın’ payda bolıwında kislorod qatnassa yagnıy okisleniw protsessi jurse onda bul jag’dayda eroblıq jol menen energiyanın’ payda bolıwı dep ataladı.
Anaeroblıq jol menen energiryanın’ payda bolıwının’ tiykarı ATFtın’ bo’liniui menen juredi, yagnıy ATF molekulası ıdırap onnan ADF mayda boladı ha’m bunda bo’linip shıqkan energiya bulshıq ettin’ iskerligi ushın jumsaladı. Birak bulshıq ettin’ iskerligi ushın energiya deregi bolgan ATF molekulası kaytadan sintezleniw mumkinshiligine iye ol tiykarınan kreatinfosfattan sintezlenedi.
Bulshıq et iskerliginde jumsalatugın energiyanın’ kislorodtın’ qatnasında payda bolıu turi okisleniw ha’m kalpine keliu reaktsiyası tikarında iske asadı. Bul reaktsiya barısında sut kislotası uglikislotag’a ha’m suwga shekem ıdıraydı.
Bulshıq et tkanın’da baska barlıq tkanlar sıyaklı tomendegi fiziologiyalıq kasiyetlerge iye.
1. Kozıushılıq.
2. O’tkeriushilik.
3. Refrakternost.
4. Labilnost.
Bunnan tıskarı bulshıq etler tek ozine ten kasieti onın’ qısqarıwshılıg’ı bolıp tabıladı, yagnıy onın’ qısqarıwı tiykarında xareket payda boladı. Bulshıq ettin’ qısqarıwı uaktında onda belgili mugdarda energiya payda boladı, birak bul energiyanın’ barlıg’ı ximiyalıq energiya turinen mexanikalıq energiya turine ote almaydı, onın’ 40% ke shamalas jılılıq energiyasına aylanıp belgili mugdarı organizimnen sırtqa bo’linip shıgadı. Bulshıq ette energiya tiykarınan eki turli jol menen payda boladı. 1) Anaeroblı - yagnıy kislorodtın’ qatnasısız, bunda ATF molekulası ADF ga aylanadı ha’m energiya bo’lip shıgaradı. Birak bulshıq et sostavındag’ı kreatinfosfat tiykarında ATF kaytadan resintevlenedi yagnıy ATF duziledi. 2) Energiya kislorodtın’ qatnasında payda boladı. Bunda tiykarınan okisleniw jolı menen payda boladı.
Bulshıq et tkanının’ kozıushılıg’ı NERV tkanın’a karag’anda tomen.
Bulshıq et tkanın’da kozıudın’ tarkalıwı NERV tkanın’a karag’anda bir kansha tomen.
Bulshıq et tkanının’ labilligi NERV tkanınan tomen.
Bulshıq et tkanının’ refrakterlik dawiri nerv tkanın’a karag’anda bir kansha uzag’ırak boladı.
Bulshıq et tkanının’ qısqarıwı deregimizde onın’ jipshelerinin’ uzınlıg’ının’ bir kansha ozgerip ha’m onın’ korneuinin’ kusheyiuin tusinemiz. Bul jag’day bulshıq et tkanın’a kanday da bir faktor tasir jasag’anda payda boladı.
Skelet bulshıq etleri İZOTONİKALIQ ha’m İZOMETRİKALIQ jag’dayda qısqarıw mumkinshiligine iye.
İZOTONİKALIQ qısqarıwda bulshıq et jipshelerinin’ uzınlıg’ı ozgeredi, birak onın’ kerneui ozgeriske ushıraydı.
İZOMETRİKALIQ qısqarıwda bulshıq et jipshelerinde xesh ozgeris baykalmaydı, birak onın’ kerneui artadı. Organizimde bulshıq ettin’ qısqarıwı tek izotonikalıq bolıp kalmaydı. Qısqarıwdın’ xareket payda boladı.
Bulshıq ettin’ qısqarıw xarakteri og’anda tasir etiushi titirkendirgishtin jiyiligine baylanıslı boladı. Sonlıqtan bulshıq et qısqarıwın siyrek yamasa bir ret qısqarıw ha’m tetanikalıq qısqarıw dep ekige bolemiz. Bulshıq ettin’ bir ret yamasa siyrek qısqarıwı titirkendirgishtin bir ret bolgan tasirine juwap beriui bolıp tabıladı. Bulshıq et takanı titirkendirgish tasirne birden juwap bere almaydı, onın’ juwap reaktsiyası belgili bir waqıt aralıg’ınan keyin baslanadı. Sonlıqtan bul dawirdi onın’ latentlik dawiri dep esaplaymız. Tabiygıy jag’dayda bulshıq et tkanına titirkendirgish tasiri izbe-izli uzliksiz tasir etedi, sonlıqtan ol bunday titirkendirgishke uzak waqıt qısqarıw menen juwap reaktsiyasın payda etedi. Bulshıq ettin’ bunday bolıp qısqarıw mu’mkinshiligin’ onın’ TETANİKALIQ qısqarıwı dep atalg’an. Ol eki tu’rli jag’dayda ko’rinedi.
1. TİSShELİ TETANUS
2. TEGİS TETANUS
Tissheli tetanus jag’dayı titirkendirgishtin’ belgili waqıt aralıg’ın - siyrek bolg’an ta’siri tiykarında payda boladı. Tegis tetanus jag’dayı titirkendirgishtin’ uzaq waqıt aralıg’ında izbe - izli etken ta’siri tiykarında payda boladı. Bulshıq et tetanusı xaqqında belgili rus fiziologi A. F. Samoylovtın’ mınaday so’zi bar: ADAM QOLI MENEN JASALG’AN-SANAATTAG’I, MA’DENİYaTTAG’I BİZİN’ BARLIQ JETİSKENLİKLERİMİZ TEK BULShIQ ETTİN’ TETANİKALIQ QISQARIWINDA PAYDA BOLG’AN. BULShIQ ET TETANİKALIQ QA’SİYETİ MENEN BİZGE XIZMET ETEDİ, BUL YaG’NIY TETANUS - BULShIQ ETTİN’ MİSSİYaSI - bolıp tabıladı degen. Bunı qa’lemusalda tu’sindiriwimizge boladı.