Bilimlendiriw ministirligi

10. Fizikalıq jumıs barısında energiyanın’ jumsalıwı.
Organizmde energiyanın’ jumsalıwı onın’ fiziologiyalıq jag’dayına baylanıslı boladı. Eger organizm fizikalıq jumıs islese onın’ energiya jumsawı qansha joqarı bolsa energiya sonsha ko’p boladı.
Qısqa waqıt aralıg’ında organizmge tu’setug’ın nagruzka waqtında energiya uglevodlardın’ o’zgeriwi esabınan jumsaladı, uzın waqıt aralıg’ında islenetug’ın jumısta tiykarınan energiya organizmdegi maylardın’ okisleniwi tiykarında payda boladı ha’m jumsaladı. Jaqsı isleniwden sportsmenler energiya tiykarınan maylardın’ okisleniwi esabınan payda boladı. Uzın dawam etken fizikalıq jumıs waqtında maylarda organizm jumsalatug’ın jumısının’ 80% payda etedi.
Fizikalıq jumıs tu’rleri organizmnin’ jumsaytug’ın energiya mug’darına bir neshe tu’rlerge bo’linedi, ha’m ha’r bir jumıs tu’ri sutkalıq energiya jumsaw o’lshemi menen bir-birinen ajıratıladı.
11. Awqatlanıw, onın’ rejimi ha’m fiziologiyalıq a’hmiyeti.
Jumsalg’an energiya ornı organizmge ken’nen awqatlanıw esabınan tolıqtırıladı. Sonlıqtan awqatlıq zatlar quramında, beloklar, maylar ha’m uglevodlar, mineral duzlar ha’m kerekli mug’darda ja’ne qatnasıp vitaminler bolıwı kerek.
Organizmge kelip tu’sken awqatlıq zatlardın’ ba’ri og’an sin’diriliw yamasa qayta islengen sorılıw uqıplılıqlarına iye emes. Sin’iriliw ha’m sorılıw, bul organizmnin’ jeke o’zgesheliklerine ha’m jag’dayına baylanıslı boladı. Bunnan tısqarı awqatlıq zatlardın’ mug’darı, sapası, quramı ha’m tayarlanıw o’zgesheligide onın’ sin’iriliw jag’dayına ta’sir etedi. O’simlikten alınatug’ın awqatlıq zatlar, haywanlardan alınatug’ın awqatlıq zatlarg’a qarag’anda bir qansha u’lken o’zlestiriledi. Bunın’ sebebi o’simliklerdin’ almasatug’ın awqatlıq zatlar quramında kletchatka ko’p boladı. Awqatlıq zatlar quramında uglevodlar ko’p bolsa beloklar ha’m maylardın’ o’zlestiriliwi qıyın o’tedi. O’simlikten alınatug’ın awqatlıq zatlar, xaywanlardan alınatug’ın awqatlıq zatlar menen almastırg’anda organizmge zat almasıw protsessin ku’sheytedi, sebebi bulardın’ quramında kletchatka bolmaydı. Adamlar organizminde kletchatkanı islewshi mikropları jaqsı rawajlanbag’an, bug’an da’lil retinde adamlarda asqazan ha’m isheklerdin’ duzilisi bolıp tabıladı.
Awqatlıq ratsion - bul adam organizmine bir sutka dawamında kerekli bolatug’ın awqatlıq zattın’ mug’darı ha’m quramı bolıp esaplanadı. Ratsion o’zgesheliginin’ sutkalıq jumsag’an energiyasın tolıqtıratug’ın bolıwı kerek, ha’m barlıq kerekli zatlardı qamtıwı kerek. Ratsion dizimde beloklar, maylar, uglevodlardın’ mug’darın ha’m olardın’ jumısının’ bahalılıg’ın biliw za’ru’r. Awqatlanıw ha’mme waqıt belgili bir waqıtta o’tiw kerek. Azanda awqattın’ 80% ti, tu’slik 40-50%, keshte 20-25% mug’darına iye bahalı awqatlanıw kerek. Keshki awqat wyqıg’a jatıw aldınan q saat burın jeliniwi kerek.