|
TEMA: KLETKANIŃ JOQARI FIZIOLOGIYALIQ AKTIV ZATLARI.
Reje:
Kletkaniń joqari fiziologiyaliq aktiv zatlari
Fermentler hám Vitaminler.
Fitogormonlar.
Antibiotikler hám fitoncidler.
Kletka, kletkanıń ósiwi.
Kóp kletkalı organizm.
Sitoplazma
Kletkanıń tez tásirleniwshiligi.
Fiziologikalıq processler.
Kletkaniń joqari fiziologiyaliq aktiv zatlari.
Kletkaniń fiziologik aktiv zatlarina; Fermentler, Vitaminler, Fitogormonlar, Fitoncidler hām Atnibiotikler missal bola aladi. Olar kletkada hār qiyli funkciyalardi atqaradi.
Fermentler. Kletkadaği dem aliw, fotosintez, belok, may hām uglevod sintezi hām tarqaliwinda qatnasadi. Olardi organik katalizatorlar dep te ataydi.
Hāzirge shekem pān 2000 ğa jaqin fermentler bar ekenligin aniqlağan. Fermentlerdiń aktivligi temperaturağa baylanisli, olar tāsir etiw qāsiyetine qarap hār túrli boladi. Kletkaniń dem aliwi, maselen, peroksidaza hām katalaza fermentleriniń tāsirinde ōtedi. Uliwma qilip aytqanda, ōsimlik hām haywanlardiń dem aliwi, aziqlaniwi, ōsiwi hām usi uqsağan basqa tirishilik procesleri fermentler tāsirinde boladi. Diastaza fermenti tek ğana kraxmalğa tāsir etip, oni qantqa (maltozağa) aylandiradi, biraq, ol maylar hām beloklarğa tāsir etpeydi.
Fermentler. barlıq beloklar sıyaqlı ápiwayı hám quramalı boladı. Quramalı F. dıń molekulaları eki komponentten: belok (apoferment) hám belok bolmaǵan — prostetik gruppa komponentinen ibarat. Prostetik gruppa apofermentdan ańsat ajraladi`ǵan jaǵdaylarda kofaktor yamasa koferment dep ataladı. Uglevodlar, nukleotidlar, túrli metallarning ionları hám basqa birikpeler, vitaminlar hám de olardıń tuwındıları (vitaminlari kofermentlardan ibarat 150 den artıq F. málim) kofermentlar bolıwı múmkin. Avıtamınoz hám gipovitaminozlarda kóplegen ferment sistemasınıń funksiyası izdan shıǵadı, bul pútkil organizm normal turmıs iskerliginiń aynıwına sebep boladı.
Kópshilik F. aǵza hám toqımalarda sol dárejede kamki, qatto olardıń absolyut muǵdarın (mas, milligrammlarda) biliw qıyın. Usınıń sebepinen F. dıń qálegen organdaǵı muǵdarın, olardıń aktivligine qaray aniklanadi. F. dıń aktivlik birligi ushın bir min. de málim muǵdardaǵı substratning ózgeriwin katalizlashga ketken F. miqsori qabıl etilgen.
F. dıń tásir etiwi bir qatar faktorlarǵa, atap aytqanda, temperatura hám ortalıq rN ga (rN — vodorod kórsetkish) baylanıslı. F. dıń tásir etiw optimum trasi 38—60°, temperatura bunnan joqarı bolsa, F. ádetde, denaturlanib óz aktivligin joǵatadı. Pekin birpara F. (mas, ribonukleaza, miokinaza) 100° ıssılıqqa da chidaydi. Adam hám ıssı qanlı qayvonlar fermenti 37—38°da, yaǵnıy dene temperaturasında tásir kórsetedi. F. aktivliginiń traga baylanıslılıgınan medicina ámeliyatında, atap aytqanda, xirurgiyada paydalanıladı.
Kópshilik F. neytral reaksiyada (rN— 7, 0 de) aktiv bolıp, kislotalı hám sıltılı ortalıqta olar óz aktivligin joǵatadı. Kislotalı ortalıqta aktiv bolǵan pepsin hám birpara toqıma proteolitik F. (mas, katepsin D) hám de sıltılı ortalıqta (rN — 8, 0 de) aktiv bolǵan tripsin bulardan tısqarı.
F. dıń biosintezi genetikalıq kod tárepinen qadaǵalaw etiledi. Olar ishki hám sırtqı faktorlar : mutatsiyalar, ionlaytuǵın radiatsiya, ovkatlanish sharayatı hám basqa tásirinde ózgeriwi múmkin. Katalitik tásiri birdey bolıp, fizikkimyoviy ózgesheligi menen farklanadigan F. izofermentlar dep ataladı. Kletkada F. aktivligin basqarıwda kletka strukturalıq bólegin quraytuǵın strukturalar — mitoxondriyalar, mikrosomalar hám basqa úlken rol oynaydı.
Enzimopatiya yamasa fermentopatiya dep atalıwshı túrli F. sisteması funksiyalarınıń aynıwı kiside kópshilik keselliklerdiń kelip shıǵıwına sebep boladı.
Túrli faktorlar (radiatsiya, ximiyalıq elementlar, viruslar, bakteriyalar hám basqalar ) sebepli F. dıń optimal tásir etiw sharayatı ózgergende F. dıń qan daǵı aktivligi tómenlewi gúzetilgen. Onıń bul ózgeshelikinen diagnostikada paydalanıladı. F. dıń kán sarısuwındaǵı aktivligin anıqlaw usılı keń qollanıladı. Bul usıl járdeminde kesellikti baslanıw waqtında anıqlaw múmkin.
Do'stlaringiz bilan baham: |
